Bataja de Covadonga
|
|
Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada. |
La Bataja de Covadonga (spagnö: Batalla de Covadonga; arab: معركة كوفادونجا) l'è stada la prima vitoria granda di Cristian spagnö, cumandaa dal Pelagi I, in la Penisula Iberiga dopu la cunquista de la Spagna da part di Mor in del 711 e l'ha segnaa el principi de la Reconquista spagnöla. La gh'ha 'vüü lögh, in l'estaa sel 722, a Covadonga, arent a Cangas de Onís, e l'ha permiss la suravivenza de una rucafort cristiana in del nord de la Spagna.
Quela bataja chì l'è stada cunsegnada a la legenda dai crunista muzarab de la fin del IX secul: i testimunianz, però, hin messedaa cunt i credenz religius che atribüissen la vitoria a l'intervent de Maria Virgin, circustanza che la da ai cronach un poo men de atendibilità.
I antefat Modifega
Segund la legenda, set an dopu lam cunquista müsülmana de la penisula iberiga, i Astürian, guidaa dal Pelagi, s'hin reünii in del 718 a Cangas de Onís e han decidüü de rebelàss al guvernadur del distret de León, un berber ciamaa Munuza, e han refüdaa de pagà i tass. Ma la rivolta l'è falida e 'l Pelagi l'è staa impresunaa e inviaa a Corduva. Da chì l'è turnaa un quai an dopu, per fà sü una növa revolta, che l'è riessida in del sò intent: vista l'impurtanza de la sitüaziun, l'emir Ambasa l'ha inviaa in la zona el general Al Qama, cunt un esercit che se cünta el gh'avess 180000 omen. Quela uperaziun militar, del rest l'è rivada dopu 'na scunfida: i forz di Mor eren pruvaa da la bataja che 'l 9 de lüj j'aveva vist batüü in de la Bataja de Tulusa, in seguit al tentativ müsülman de traversà i Pirinee e invad el regn di Franch.
La bataja Modifega
La bataja l'è stada cüntada sü sia dai crunista cristian che da quei arab, e per quest l'è rivada a nün in dò versiun diferent.
La versiun cristiana Modifega
El Pelagi, che 'l se truvava in sü i sò munt, el gh'aveva un esercit de 300 omen, e cun quei chì l'a scuminciaa una bataja de atesa, cun l'atirà i nemis in d'una val stregia val frai i Picos de Europa, per evità un scunter fruntal cunt i trüp arab. L'Al Qama l'ha vurüü pruvà a fà una mediaziun e l'ha dunca mandaa un ambassadur al Pelagi, cut el dumandàgh de rendes: el cap astürian l'ha refüdaa e l'ha tacaa a surpresa in la val i suldaa müsülman: duranta la lota l'è mort anca l'Al Qama e per quest i Arab, stremii per i gross perdid de omen, han tacaa a retiràss. Ma i cunseguenz de la vitoria cuntra Al Qama l'ha fà nass in di paes de la regiun el desideri de liberàss de la duminaziun mora, tantu che i sò abitant hin surtii dai sò vilagg e han tacaa i Mor che scapaven, e n'han cupaa un frach.
El Munuza, quand che l'ha savüü de la bataja, l'ha urganizaa un alter esercit per cumbat el Pelagi, che adess el gh'aveva una forza militar püssee granda. La növa bataja l'è avegnüda arent a Proaza: Pelagi l'ha vinciüü anmò, menter el Munuza l'è mort. Segund di alter funt, el Munuza l'è riessii a scapà, e l'ha lassaa al Pelagi la pussibilità de andàgh dent a Gijón senza resistenza. 'Stu fat l'ha purtaa a la nassida del Regn di Astüri.
El miracul de Cosgaya Modifega
Segund alter funt, la ridüziun del cuntingent mor la saria stada duvüda a un miracul: dopu la füga dai vai di Picos de Europa, i Mor, senza el sò cap, hin scapaa tra i munt astürian, induve han patii i atach de la resistenza cristiana. Per des dì e des not han pruvaa de scapà, cunt el marscià per cinquanta chilometer, fina a Cosgaya: chì, arent al fiüm Deva, el teren el s'è dervii sota ai pee di Mor, che gh'hin finii dent. El Pelagi l'ha pensaa che la cosa la füss merit de la pruteziun de la Madona, a la qual l'ha dedicaa un alter: la grota l'ha ciapaa inscì el nom de Cova Dominica, che in del temp el s'è trasfurmaa in Covadonga, el nom del dì d'incö.
La versiun araba Modifega
Segund i cronach arab quela bataja chì l'è stada una roba de poch cünt, perchè 'l Pelagi in realtà el gh'aveva un grüp de dumà trenta suldaa e l'ha perdüü miserament quand che l'ha pruvaa a urganizà una resistenza. Ma quela versiun chì l'è propi poch credibil, perchè sedenò se capiss minga cume mai pö i Arab se sien retiraa de l'Astüria.
Impurtanza storica e simbolica Modifega
Quela bataja chì, anca se forsi l'è stada un poo marginala, l'è stada vista cume la prima vitoria di Cristian de Spagna in di cunfrunt di Arab invasur. Per quest l'è diventada vün di simbul de la Reconquista, ultra che quaicoss da upon a l'ümiliaziun de la Bataja de Guadalete. Inultra, el pensà che un esercit islamich el füss staa batüü cent ann esat dopu l'Egira l'ha daa un gran valur simbolich al fat, ultra a purtà un gran curagg ai Cristian e una sensaziun de crisi ai Müsülman.
Cüriusità Modifega
Segund la legenda, la rivolta del Pelagi cuntra el Munuza la saria legada anca una resun familiar: el guvernadur arab l'avaria tolt cun la forza l'Urmesinda, surela del nobil astürian, che la se saria verenada deperlee el dì del matrimoni.