Sant Antogn abaa

Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada.

Quella vus chi la gh'ha minga di funt u hin trop poch. Per piesé, giunta di funt a la vus. Insì de vegh un'idea de tücc i olter vus senza font, vardii chì.

El Sant Antogn u Sant Antogn del Purscel, cugnussüü anca cunt un'oltra fila de nomm (el Grand, d' Egitt, del Foeugh, del Desert, l' eremita) l'è nassüü a Qumans 'dree al 251 e l'è mort indel desert de la Tebaid el 17 de ginee del 357. L'è staa un eremita egizzian, cunsideraa cumè 'l fundadur del muneghesim cristian e 'l primm di priur.

«Sant Antoni di purscej,

el sunava i campanej;
i campanej s' hinn rumpüü,
Sant' Antoni el s' è scundüü;
el s' è scundüü sott a 'na porta,
gh'era là 'na dona morta;
gh'era pézz i candilee,
Sant Antoni el gh 'è 'ndaa adree,
el gh' è 'ndaa adree fin al vapur,
Sant Antoni l' era un sciur;
l' era un sciur senza pecaa,
Sant' Antoni el s' è salvaa;
el s' è salvâ in Paradis,

sant' Antoni e San Lüis.»

	«Sant Antoni del purscel che 'l sunava el campanel el campanel el s'è s'cepaa Sant Antoni l'è scapaa; l'è scapaa dedree a 'na porta gh'era là una dona morta; la dona morta l'ha sguagnii Sant Antoni el s'è stremii el s'è stremii d'una manera che tücc i an ghe fan la fera.»

Grazzi a lüü s'hinn furmaa in pianta stabil ruscèt de munegh che, sot a la guida de un pader spiritüal, hann cunsacraa la sò vita de lur al servizzi del Dia.
La vita del Sant' Antogn l' è stada tramandada del sò scular Atanasi de Alessandria. Vee regurdaa in del tacuin di sancc da la Gesa catolega e de chela lüterana el 17 de ginee, ma la Gesa copta ghe fà memoria el 31, de ginee, che per lur l'è el 22 del mes de Tüba.

La vita

La vita del sant Antogn l' è cugnussüda per merit de la Vita Antoni, vegnüda fö indel 357, ad övra de l'Atanasi, vescuv de Alesandria che l'eva incuntraa l'Antogn e de lüü l' è staa vütaa a cumbat l'arianesim. L'è stada vultada in tanci lenguv e l' è deventada pupulara tant in Urient cumè in Ucident e la gh'ha daa un bel rüzzun ai vucaziun per la vita del munegh.
Indela Vita Anton féss impurtanta l'è la lota del sant cuntra i tentazziun del diaul. Un bel riferiment a la vita del Sant Antogn l'è denter in de la Vita sancti Paulii primi eremitae scrivüda del San Girolem 'dree al 375, indue se parla de l'incunter indel desert de la Tebaid tra el Sant' Antogn e 'l Paul de Tebe, püssee vegg. El racunt di raport tra i düü eremiti (cun la storia del sgurbat che le ghe porta la micheta per pacià, fintant che l' Antogn l'ha metüü via el Paul) l'è staa trà a man amò inde l'etaa de mezz, prima fra töcc la Legenda Aurea del Jacopo de Varagine.

L'Antogn l'è nassüü a Coma (in Egit) dree al 251, bagai de paisan cristian che gh'even mia i pè fregg. I sò resgiur hin crapaa fö che lüü el el gh'eva gnamò vint ann; desuramaross gh'eva una surela püssee piscinina de stagh adree, ma l'ha sentüü la vucaziun de viv confurma al [Vangel] "S' te vöret vess perfet và a vend chel che te gh'eet e daghel a i puaret" (Mt, 19-21). Iscé gh'ha daa töcc i sò danee a i puaret, l'ha menaa la surela in d'un cunvent de munegh femen e pö dopu l'ha faa cumpagn di olter eremiti e l'è naa a viv deperlüü in preghiera, puertà e castità in del desert inturnavia a la sò zitaa.

El dis iscé che gh'ha 'vüü una visiun indue un eremita cumè lüü l'impiendiva la giurnada cunt el pregà e cunt l'intrisià una corda. Iscé l'ha capii che 'l le gh'eva mia dumà de pregà ma anca de laurà per pudè pacià e fà la carità. In di prim agn de chesta vita l'è staa turmentaa de tentaziun fess fort e gh'ha 'vüü 'l dübi in söl valur de la sulitüdin, ma i sò soci gh'hann faa forza per nà inanz e gh'hann cunsejaa de destacàss püssee amò del mund. Alura, vestii sö de strasc, s'è 'l saraa de dent in d'una tumba scavada indela corna arent a Coma: chechisé el diaul gh'i ha sunaa de santa resun de manera che quij che ghe purtaven de mangià l'hann truaa cunsciaa 'me 'n stüin, l'hann purtaa in de la gesa del paes indue el le s' è riprendüü.

Dopu, l'Antogn l'è naa in de la regiun del Mar Ross söl munt Pispir, indue gh'eva una furtezza rumana derucada, cunt una surgent d' aqua. L' heva el 285 e ché l è restaa per 20 agn, cunt el mangià domà el pan che ghe mandaven gió un para de volt a l'ann per pürificàss del töt, anca se 'l diaul ghe dava mia requi.
Cunt el passà del temp semper püssee gent l'ha vurüü fass arent a lüü e i hann traa gió i mür per fal vegné fö del sò nascundili. Alura l'Antogn l'ha inviaa a guaré i malaa e a fà l'esurcista.

I sò scular s' hinn spartii fö in düü rosc: vün a urient chèl otro a ucident del fiöm Nilu. 'Sti Pader del desert i viveven in di grott ma semper sott a la direziun de un eremita püssee vegg e con l'Antogn cumè guida spirituala.

L'Antogn l'ha cuntribüii a spantegà in gir l'ancoretismu cuntrapost al cenubitismu.

Anca l'Ilariun in del 307 l' è nda a truà l'Antogn per ciamàgh di cünt per fundà el primm cunvent cristian a Gaza, in Palestina. Indel 311 la gh'è stada la persecüziun de l' imperadur Massimen Daia, iscé l'Antogn l'è turnaa a Alessandria per stàgh adree ai cristian perseguitaa. Lüü, gh'hann faa negot, ma ol sò amis Atanasi gh' haa scrivüü a l'imperadur Custantin I per interced in di sò cunfrunt. Balcaa el pericul s' è tegnüü in cuntat cunt l'Atanasi per cuntrastà l'Arianesim, ma 'l le s'è ritiraa a passà i sò ültem dé indel desert de la Tebaid per pregà e cultivà ol sò urtisel. L' è mort a 106 agn el 17 de Ginée del 357 e i sò scular l' hann sutraa in d' un lögh segret.

La devuzziun

Indel 561 i reliqui hinn staa trasferii a Alesandria d' Egitt, indela Gesa de san Giuann. Dré al 635 quand ch' hinn rüaa i müsülman hinn sta purtaa a Costantinopul. 'Dré al 1.000 el nobil franzes Jocelin de Chateau Neuf gh ' i haa ' vüü de regal de l' imperadur e i haa purtaa in Franza indel Delfinaa e indel 1.070 el Guigues de Didier gh' haa faa fà sö indel vilacc de La Motte apröv a Vienne üna gesa induee hinn staa trasladi. Per la prima olta indela storia, indel Ginee del 2.006, in ucasiun del gibilee antunian, i reliqui del Sant' Antogn del Purscel hann lassaa la zitaa de Arles e hinn staa faa girà un poo per tüta l' Italia meridiunala.

Art sacra

In di sacher rapresentaziun el sant' Antogn el le vé rafigüraa de spess cunt vün o piö de 'sti simbui: Crus a T (tau) squas semper russa, in sö la vesta o in scimma al bastun;

Bastun, se l' è vestii sö de munegh, de spess cunt una campanela

Pastural, se l' è vestii sös de priur, de spess cunt una campanela

Mitria, se representaa in cunvent, in crapa, a i pee o tegnüda sö de angei

Campanej, in man o ligaa là al bastun

Liber de la Sacra Scritüra, in man, de solit avert, dent per dent a i pee o tegnüü de angei

Fögh, in söl liber o a i pee

Purscel, a i pee, de spess insema a alter animai, cumè el scin

Serpeent, schisciaa cunt i pee

Curuna del rusari, in man o che la dunda gió del bastun

Aquila, a i pee

Patrunaa

El Sant Antogn l' è staa sübet invucaa in Ucideent cumè prutetur de cervelee e fundeghee, paesan e alevadur e cumè prutetur di animai de cà. L' è cunsideraa un bun guaridur in cas de descasciaa i malatei püssee bröt.

I animai de cà

El sant' Antogn l' è cunsideraa anca el prutetur di animai dumestegh, tant che de spess l' è rafigüraa cunt un purscel arent. El 17 de Ginee la gesa la benedes bestiam e stall. La tradizziun la ne vé del fatt che l' urden di Antunian gh ' heva 'vüü el permess de alevà i pursei in di lögh abitaa perchè el sò grass de lur le vegniva duperaa per cürà i malaa del fögh de sant' Antogn. I purscei i eren mantegnüü del cumün e naven in gir liber per el paes cunt una campanela al coll.

El fögh de Sant' Antogn

Töcc quij che gh' hann a che fà cunt el fögh vegnen metüü sott a la proteziun de Sant Antogn, perchè legenda vör che el sant medemm l' indess adritüra a l' inferna per cuntendegh al diaul i anim di pecadur.

Sichè, tra la gent che la cureva a cercagh grazzi e salöt, tanci i gh'even el maa di ardent, mej cugnussüü cumè fögh de sant' Antogn, che le curispund a dò malatei: l' ergotismu, pruvucaa de 'n fung parasita de la gremegna, e l' erpes zoster, pruvucaa del virüs varicèla – zoster ( o VZV, che 'l te taca quand che se sbassen i difes imünitari per via de l' etaa o de olter malatei). Töcc e düü salten fö cunt di iritazziun de la pell o vessighett e düren una quaj semana. L' aqua di vessigh l' è cuntagiusa. Una olta passaa l' erpes l' infiamazziun di gnerv l' è fastidiusa e el dulur pö ndà inanz anca per un an. I medesen antivirai ghe fann pocch o negot.

El paccià de Sant' Antogn

A Valmadrera ( o vall di béss o di crapun) che el dè de Sant' Antogn l' è la festa patrunala, gh' è l' üsanza de paregià i “uregiatt”; turtei impiendüü de carna e tajaa fö cunt un bücer a furma de grossa uregia, giüsto cünt. Siben che in Valsasna se prepara el “scapinasc”, turtel del saur dulzasc e a furma de scarpa.

Pruerbi e filastroch sura Sant Antogn

Sant Antoni de la barba bianca, fam truà quel che 'l me manca; Sant Antoni del Purscel, fam truà propi quel.
Sant Antoni de la barba grisa, fam truà quel che gh'hoo miga.
Sant Antoni de la barba grisa, met sü la maja sota la camisa.
Sant Antoni de la barba bianca, i è rar i agn che manca.
Natal el pass d'un gal, Pasqueta un'ureta, Sant Antoni un'ura bona.
A Sant Antoni un'ura bona, el fa fregg e nu 'l cujona.
Sant Antoni paduan, salva nüalter e 'l nost bes'ciam del fögh, di luf, di can e di mal cristian.
Sant Antoni de la barba bianca, u che 'l fioca u poch el manca.
Dopu Sant Antoni, tücc i dì i è del demoni.
A Sant Antoni abat, el salta föra tücc i mat.
Sant Agnesa e Sant Antoni i è mercantun de nev.
Sant Andrea l'è un gran ladrun, Sant Antoni l'è un bun padrun.

Alter pruget

Wikiquote el gh'ha dent citazzion de o su Sant Antogn abaa
Wikimedia Commons el gh'ha dent imagin o alter archivi su Sant Antogn abaa