Òi esensiài

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda.

I òi esensiài i è sustànse utenìde per estrasiù de öna piànta aromàtega, rìca en esènse (che l'è mia la stèsa aromaticità che gh'è an chìmega urgànega). Le esènse i è fàde sö da le piànte per tàte rizù: cumè sustànse de scart, per funsiù aleopàtega, antibiòtega, e de atrasiù dei empolinadùr.

Döperasiù dei òi esensiài

La döperasiù dei òi esensiài en midizìna al dé d'ancö l'è bèla difundìda, ma l'è asé nöa per la farmasìa. El svölöp de l'indüstria chìmega, e pò dópo de la fitoterapìa an Frància, la g'ha pirmitìt ön svölöp de l'aplicasiù dei òi esensiài en le terapìe médighe.
Ol òi esensiàl sa pöl cunsiderà cumpàgn d'ön estràt de la piànta (dróga), e per chèla rizù ché la sò döperasiù l'è stüdiàda andèla fitoterapìa e de la farmacognuzìa.

Aromaterapia

L'aromaterapìa l'è ol tochèl de la fitoterapia che la stüdia ol tratamènt terapèutich che 'l döpéra i òi esensiài; al de d'ancö l'è despès cunsideràt öna disiplìna mia scentìfega, perchè l'è mia cugnusìda asé e perchè i òi esensiài sa pöl vènder andepertöt, e despès chi che i la vent i ia cognós mia asé.

Fùrme de asunsiù

I òi esensiài sa pöl döprà tàt enternamènt comé esternamènt, dependent del cazo che sa tràta. An döperasiù esterna i òi esensiài sa döpera an bagn, fris-ciù e masagg.
Con la döperasiù tòpega vergöne ólte sa öl ön efèt lucàl, ótre ólte sistemech. Per fasilità la penetrassiù i sa mes-cia cont sustanse adeguade, che i ia aida a nà dét. I piö tancc cumpunencc dei òi esensiai sa asorbe an del intestì pesen, föra de quant che sa aministra an disulusiù alcolega, che alùra i sa asorbe suratöt an del magù. La aromaterapia anterna sa aplica:

an via respiratoria, cont areolos, inalassiù o parföm
an via retàl cont clistér o süposte
an via digestiva en góse o pastìe

Atività farmaculogiga

I òi esensiài sa bàt föra del corp per deèrse vìe. La prüma de töte l'è la respirasiù, andependentemènt de comè che i'om intrudüsicc. Pò se pöl batì föra cont la pìsa, la chiga, la salìa, ol sidùr e ol làt materen. Föra del caso de la respirassiù, üsóm eliminài dopo vìga idrosolubilisàt i terpé.
La atività farmaculogiga l'è deèrsa respèt de la specie e de la cumpusissiù. Da sólit sa descrif ol oi esensial de diaolùna compagn de antipruriginùs, chèl de eucalìpet balsamich, chèl de ciót de garofol compagn de antiseptich e càustich, chèl de camamèla digestif, antispasmodich e antianflamatore.

Cumpuzisiù chìmega

La cumpuzisiù chìmega dei òi esensiài l'è ön gran rebelòt. Gh'è dei càzi che 'l componènt piö relevànt l'è an prupursiù süperiùra al 80% an söl totàl, e gh'è dei óter càzi andèi quài nisü cumpunènt al süpera ol 5%, e ghe n'è deèrs sentenér.
I componèncc prinsipài i è terpegn, diidìcc an tra monoterpegn (usigenàcc o mìa) e pò anch seschiterpegn, che i è componèncc volàtii che i ga da ol udùr a la piànta.
Ol segónt gröp de componèncc i è i fenoi, e prinsipalmènt alilfenoi e isoalilfenoi.

Tusicità

Töcc i òi esensiài i ga vergota de tusicità, e ol grat 'l varia con de la cumpusissiù chimega. Gh'è cumpunencc propes tòsech tipo la canfùra (epiletega) o la tuiùna (neurotosech).
Gh'è pò an dela farmasia e an de l'alimentasiù dei cumpunencc che i ga ön sèrt grat de tusicità: ol mentòl el pöl fa ègner spàzem de glotide ai pütì, e 2 g pöl veser mortài per ón adült; ol anetòl (an de l'isòmer cis) l'è cunvulsivant; i òi esensiai de zerbégn e de tuia (de la faméa dei cipres) i pöl fà ègner emuragie üterine e aborcc; la nùs muscàda l'è ön stimulànt del sistema nervùs sentral e alüsinògen, per dù cumpunencc atif fés, l'acit mistrich e l'elemisina.

Variabilèsa

Vöna de le menàde prinsipài a doprà i òi esensiài an farmasia l'è la sò cumpuzisiù an funsiù de deers parameter, compàgn de: origin, ràsa chimega, clima, cundisiù stagiunài, etc
Per chèla rizù ché l'è mal fà a caàn dele cumpusisiù precize de ön an cont l'óter Le cultivasiù regulamentàde e 'l contròl fitosanitàre i g'ha pirmitìt de alsà la qualità e rènder méno diferènte le deèrse partide cumerciài.

Mudificasiù chìmeghe

Ol procedimènt per caà le esènse 'l fa nà a finì tate ólte che ga saès öna mudificasiù ampurtànta andèla cumpuzisiù de l'òi esensiàl, che öl dì che l'òi che gh'è andèla piànta l'è mìa l'üstès che an tràa bé. Vü dei càzi piö cugnusìcc l'è chèl del camasulé, che l'è déter an de l'òi esensiàl de la camamèla e ga da ön culùr blö, ma che gh'è mìa andèla matricaria recutita perchè 'l sa fùrma andèl procès de estrasiù.

Aromatograma

Ol aromatograma l'è öna sórt de mizürasiù an védre del podér anibatérich dei òi esensiai. Al sèrf per stabilì ol podér antisetich del òi e l'üzo che se pöl fà co le malatìe anfetìve. L'atività la sa detèrmena cont l'ìndès aromàtich che 'l permet de determinà la potensa relativa d'ön òi esensial com' antisètich. Sa otéda la relasiù antra ol podér de ön òi respèt a ön determenat batére, fràt ol poder imaginare d'ön òi esensiàl de poder masim cùtra chèl batére (100%). Gh'è defati ön indes per töcc i bater che sa ciama indes aromatich asulut. Ol indes aromatich médio l'è la media aritmetega dei índes asulücc cutra vare zèrmegn.

Ezèmpe

An tra i òi esensiài de natüra terpénega podóm lüminà: la Diaolùna, ol purtugal, ol limù, l'eucalìpet e 'l tim.
An tra i òi esensiài che g'ha componèncc de natüra aromàtega gh'è prezèmpe chèl de anizèl o canèla.