Augustin Pyrame de Candolle
|
Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa bresàna moderna. |
Augustin Pyrame de Candolle (Ginevra, 4 de Febrér del 1778 – 9 de Setèmber del 1841) l'è stat en botànic e micòlogo svìser.
Candolle l'è nasìt a Ginevra de giöna de le famìe piö antìche de la Proènsa, che però ghìa tocàt scapà de la Frància, a le metà del sècol XVI, per vìa de le persecusiù cùtra i calvinìsti.
Quan che l'ìa s•cèt, el Candolle dàa zà a éder de éser portàt per stüdià e a scöla l'ìa 'nteresàt suratöt a la leteradüra, generàl e clàsica, e amò de piö el s'ìa mitìt en móstra per la braüra e l'elegànsa a scrìer vèrs poétic.
El g'ha cuminciàt i sò stüde scentìfic al colégio de Ginévra, endóche 'l sò profesùr J. P. E. Vaucher el l'ha 'nderesàt a catà fò la botànica come ucupasiù principàl de la sò vìta.
Endèl 1796 l'è nat a sta a Parigi. Le sò prime prudusiù, Historia Plantarum Succulentarum (4 völöm, 1799) e Astragalogia (1802) le l'ha fat conóser al Georges Cuvier, che pò 'l söstetöarà come depütàt al College de France endèl 1802, e al Jean-Baptiste de Lamarck, che piö tàrde 'l ghe darà 'n mà la püblicasiù de la tèrsa edisiù del Flore française (1803-1815). Principes élémentaires de botanique, stampàt come 'ntrudusiù a chèsta òpera, el gh'ìa dét la prìma espuzisiù del sò método de clasificasiù natüràl, en upuzisiù a chèl del Linèo o método artificiàl.
Endèl 1804 ghe stàt dat la làurea de dutùr de la facoltà de midizìna de Parigi, e 'l g'ha püblicàt el Synopsis plantarum in flora Gallica descriptarum. Sö domànda del goèrno fransés, el g'ha pasàt le istàcc dei sés àgn che gh'è ingìt dòpo a minà n'indàgine sö la gricültüra e la botànica de töt el régn de Frància. I rezültàcc de chèsta 'ndàgine i è stàcc püblicàcc endèl 1813.
Endèl 1807 l'è stst numinàt profesùr de botànica de la facoltà de midizìna de Montpellier, e 'ndèl 1810 l'è stat spostàt a la càtedra de botànica, apéna mitìda 'n pé, endèla facoltà de scènse de la stèsa üniversità.
De Montpellier, endóche 'l g'ha püblicàt la Théorie élémentaire de la botanique, (Teurìa Elementàr de la Botànica) (1813), l'è pò nat a stà a Ginevra endèl 1816, e l'an dòpo, i l'ha 'nvidàt a ciapà la càtedra de stória natüràl, apéna creàda, e al stès tép l'è stat numinàt diretùr de l'Órt botànic de la cità.
El rèst de la sò vìta el l'ha pasàt a sercà de elaburà e completà 'l sò sistéma natüràl de clasificasiù botànica. I rezültàcc del sò laurà en chèsto setùr i è stàcc püblicàcc endèl Regni vegetabilis systema naturale, del qual però gh'è stat completàt apéna du völöm, perchè, 'ndèl (1821), dòpo che 'l s'è rindìt cönt de la dificoltà de mèter ensèma 'n òpera isé cumplicàda e de isé làrga scàla, el g'ha 'mpientàt lé la püblicasiù per pasà, 'ndèl 1824, a 'n òpera del stès tìpo ma de estensiù piö pesèna, el Prodromus systematis naturalis regni vegetabilis.
Aisebé che l'ìes piö pesèn, pò a 'l Prodromus l'è mai riàt del töt a la fì. Gh'è stat püblicàt sèt völöm, cioè i du tèrs de l'òpera che 'l gh'ìa 'n progèt.
Dòpo divèrsi agn che 'l nàa mìa tat bé co la salùte, l'è pò mórt endèl 1841, endèla stèsa Ginevra endóche l'ìa nasìt.
Le sò edèe i è pò stàde portàde 'n nacc de sò fiöl, Alphonse De Candolle, che, dòpo ìga ambiàt a stüdià de aocàt, el s'è 'nteresàt sèmper de piö pò a lü a la botànica, 'nfìna a ciapà 'n mà la càtedra üniversitària de sò pàder.
Le piànte discriìde de l'Agustin Pyrame de Candolle le pórta la sìgla DC.