Cynodon dactylon

Chèst artìcol a l'è scricc in Lombàrd, ortograféa bergamasca del Dücàt.

La Gramègna róssa (ach: fenaröl; nom latì Cynodon dactylon (L.) Pers.) l'è öna pianta erbàcea de la faméa di Poaceae (Graminacee) che la düra co 'n d'öna raìs che la stréssa féss tàt, ramificada e che a i grópp la gh 'à raìs e cassàdene ch ' i fa sö i borèi impé o bütàcc zó a i pé e che pó dopo i leà sö; chèsti, ramificàcc in bàss, i ria a tocà i 20 - 30 ghei.

Bermuda Grass (en.)
Classifigazion sientífiga
Regn: Plantae Division: Magnoliophyta Clas: Liliopsida Ùrden: Poales Famìa: Poaceae Zèner: Cynodon Spéce: C. dactylon
Nomm binomial
Cynodon dactylon (L.) Pers.

Fòie

I fòie, öna sè e öna no 'dré al borèl, i è spartìde in dù: la guàina che la sara dét ol borèl e la làmina che la partìss de chèsto piö o meno bütada zó; chèsta l' è prope debù drìssa, piata e la se ristrens demenemà indela pónta gössa; öna fira de pìi la sègna la separassiù tra guàina e làmina, la banda de chèstaché l' è segnàda de pìi lóngh, specialmèt 'drè al pé.

Fiùr

Ol fiùr l' è fà de 3/7 spighe, francàde a la pönta d' ol borèl, ognöna formàda de tàte spighète; chèssce i gh' à al pé comè dù fòietene modificàde ciamàde glüme e i è formàde de ü pér de fiùr che però ne crèss sö domà ü, ol fiùr l' è seràt dét in dú de chèle fòietene modificàde lè, öna co la pansa che la arda in fò e chèl' ótra co la pansa che la arda in dét, che i ciàpa ol nóm de glümete.

Fröcc

Ol fröt l'è öna baléna sèca che gnàch quànd che l'è bèl marüt a'l se dervìss per lassà borlà fó i gré de sömessa. l' è seràt dét tra di glümete margnöche.

Indoe l' è

Impö de per töt del mar a la culéna in di prà pié de èrba, in campagna e in di löch lassàcc indà.

La dróga

La raìs

Quànd la se cata

La raìs 's pöl catàla töt l' an (mèi, però, in setèmber-utùer o in mars-avrìl), la se nèta de la tèra e i se trà vià i raìsine de banda.

Come la se té lé

I raìs a i se fà secà in pià sitìl al sùl o i se teca sö a fassècc mia tròp strècc. Pò dopo se ras'-cia vià la pelesina per tö zó la rösca sberlüsenta che la quarcia e i se fà zó i raìs a tochèi. I se mèt via in sachèi de carta o tila.

Propietà

diüreteghe, depüratìe, antifiamatòrie, refrescàcc, disetàcc

Prensépe atìv: möcilagìni, söchèr, amìdi, sostàsse co 'l fà de saù, ü glücosìde de la anilìna. La gramègna róssa la vé dövrada, di erborare, comè dróga al post d' ol Dèt Canì (gramègna), üsàt de sèmper per i sò vertü diüreteghe e südurifere.

L' infüsiù de gramègna róssa l' è ü ècc reméde tradissionàl per pörgàss in primavéra. L' è bùna per cürà i 'nfiamassiù di reni e de la sgiunfèrla, per la góta artètica e i reümatismi, e pò a per sircà de eliminà di calcói pissenì de la cistifelèa e del sistéma ürinare.

Ün üs curiùs de la gramègna róssa l' è chèl de fà öna bira a bù mercàt e refrescàt.

I raìs tostàde i è ü bù sostitüt d' ol cafè sensa i sò magagne.

Per migliurà ol saùr d' infüsiù de gramègna róssa se sögeréss de scogà i raìs per ü menüt, pó dopo cambià l' aqua, e dövrà chèst' öltema infüsiù.