Gioàn Scòt Irlandés

Chèst artìcol a l'è scricc in Lombàrd, ortograféa bergamasca del Dücàt.

Ol Gioàn Scòt Irlandés (en latì medievàl: Johannes Scotus Eriugena: Irlanda 810 - 880) l' è stacc ü frà, filòsef, teòlogo e tradütùr irlandés.

La éta

Che lü l' éra de rassa irlandésa a l' se capìss söbet del sò nòm: defàti l'è ü scòt, che 'l völ dì abitànt de la Scotia Maior, nòm de l' Irlanda a chi tép là; perdepiö, in di sò scrécc a l' se firmàa Eriugena che 'l völ dì nassìt (gena) in Irlanda (Eriu): Irlandés giöstopónt. In del 843 a l' è indàt in Galia per guidà la Scöla Paltina del Carlo Pelàt che l' gh'à dàcc pò a' ol còmpet de tradüsì del grégh ol Corpus Areopagiticum del Dionìs l' Areopagìta, che ol Scòt l' à stödiàt e interpretàt in latì, co 'l redesàs apröf al Platonìsmo növ. L'à stödiàt e tradüsìt pò a' i scrécc de l' Orìzen e di Pàder de la Capadòcia e tra chèsti ol San Basilio ol Grànd, ol San Massìm ol Cunfesùr e ol San Grìgö de Nìssa.

La sò filosoféa la ghe và dré a chèla d'ol San Göstì in söl Platonìsmo e la teologéa nigatìa. Sènsa döbe, l' Irlandés l'à ülìt spiegà la realtà co 'n d'ü sistéma ragionéol e ünitàre in descórde co i contràs-cc de la religiù – che i dìs che Dio e ol mónd i è dò realtà diferènte – e i dutréne sö la creassiù e la olontà diìna.

Per ol Scòt, resù e féde i è debù navès de conossènsa ira, dóca a i pò mia èss in contradissiù; però se l' fodèss issé, l' è la resù che la gh'à de prealì. Chèsta dichiarassiù, insèma al Panenteismo (töcc i laùr a i vé de Dio e a Lü i ghe tùrna 'ndré) che l' Irlandés l'à sostegnìt indel De divisione naturae, a i gh'è costàde la condana de la Césa Catòlega per eresìa, che l' à püdìt ischïà dóma grassie a la protessiù del rè. Sö la sò mórt gh'è stat cöntàt sö tàte stòrie, öna de chèss-ce la dìs che dòpo la mórt del sò protetùr a 'l se sarès refügiàt in Inghiltèra, endoche l'è stacc copàt fò di frà ch'i l'la consideràa eretègh; acassibé chèsta stòria la sées la piö bèla, gh'è de mia credéga.

La persecüssiù d'ol Scòt Irlandés de part de la Césa la s'è mia fermàda co la sò mórt. Indel 1210 la gh'è riada üna sentènsa concordare postöma, co la condana a brüsà ol sò lìber De divisione naturae; amò 'ndel 1225 ol papa Onöre III a 'l ghe invierà öna lètera a i escóv fransés per sircà de regòi sö töte i còpie del libèr per mandàle al fögh zó a Roma.

Ol diì e la resù

Per ol Scòt Irlandès, la filosoféa e la teologéa i è 'l stès laùr. Defàt lü 'l dìs issé: <<La ira filosofèa l' è la ira religiù, e per convèrs, la ira religiù l' è la ira filosoféa>>. Filosofà l' öl dì èd e riconóss ol valùr e la stabeletà di prensépe ch'i stà al pè de la ira religiù. Prope per chèsta sò intréga identificassiù di prensépe religiùs co 'n d chèi filosofègh, l' Irlandés el s'è facc tacc nemìs. Moral che per ol frà, ol ligàm e l'indà 'ntis tra féde e resù l'è intrìnsech, perchè töte dò i è generàde de öna stèsa caösa, che la sarès la Sapiènsa diìna, che la s'è manifestàda 'ndela Sacra Scritüra. Se l'è mia sostegnìda de la resù, la féde la ris-cia de trabalà, issè ol Scòt Irlandés el rìa a dì che bisògna <<crèt a chèl che se dìs co 'n d verità 'dré a l' önègh prensépe di laùr.>> e <<'ntìnd chèl che co 'n d verità a'l se crèt.>>. Dóca, in chèst, l' Irlandés el se fa féss derét al pensér d'ol San Göstì, che per lü 'l valìa ol credo ut intelligam et intelligo ut credam (crède per capì e capésse per crèt).

Dóca, per l' irlandés, la fède l' è l' esàm e la pòcia de 'ntìnd ol significàt di Scritüre, che 'l pórta a riconóss ol sò natöral sistéma ragionéol; lùre, defàt, ai gh'à de éss lesìde e capìde indel significàt simbòlegh e mia leteràl, perchè ol Sant Ispéret, che 'l parlàa per mès di profèti, a 'l se manifestàa co 'n di figüre e di metàfore che i gh'à di significàcc mia fenìcc. Per ol Gioàn Scòt, pò a i scrécc di Pàder de la Cesa a i gh'à de èss lesìcc in dièrsi significàcc, perchè öna quach ólta i somèa èss in contradissiù tra de lùr, e chèst l'è mia pussébel. E l'è adóma grassie a la resù, che la dipénd de l' Ispéret, che nóter 'm pöl vèd e comprènd i motìf e i vìe d'interpretassiù, e pò passà fò d sura chèssce, indela profondità önega e diìna de la erità che la 'nzènera chèssce dièrse esposissiù.

I quatèr natüre

Dóca ol Scòt Irlandés a 'l mèt zó la sò teoréa del divì a partì del Platonìsmo Növ, ma a 'l ghe càssa dèt pò a l' idéa cristiàna de la natüra personàl de Dio, Creatùr d' ol mónd. Per ol filosòfo, Dio l' è l' önéga realtà ira, e dóca l' önègh “personagio” de la sò filosoféa: defàt, töcc i laùr i dipénd e i è generàcc de Lü e töcc i laùr a ghe tùrna sèmper indré a Lü, per l' Irlandés che 'l ghe dìs a l' insèm de töcc i laùr “natüra” e dezà che la natüra l' è ingual a Dio, lü in lé a'l desmes-cia fò i quatèr divisiù de l' esèr divì. Lùre i è:

1. la natüra mia creàda e creànt che l' è Dio; l' Eser divì, in chèsta prima divisiù, l' è consideràt comè prensépe prim, etèrno, e che 'l rèsta sèmper chèl; a la sò conossénsa l' òmen a 'l pöl domà fermàss, sènsa però mai rià a üna dègna representassiù e comprensiù. Defat, Lü a 'l pàssa fò 'd sura la natüra, la bontà, la sostànsa e dóca chèl che 'l se dìs de Lü in di Scritüre l' è dìcc mia per Lü in Sè stès, ma per nóter, ach per chèl che 'l reàrda, presémpe, la Trinità. Dóca co l passà fò 'd sura töt chèl che l' è èrt a nóter, la realtà de Dio l' è ol mia èss, ntìs comè chèl che süpera ol confì de l' èser. Chèsta idéa la sarà pò töcia sà amò per la formassiù de la teologéa nigatìa del Nicòla Cüsà e de óter teològi e filosòfi.

2. La natüra creàda e creànt che l' è ol Vèrb procedént de Dio: pò a in chèsta segónda divisiù Dio l'è ol Creadùr di caöse prìme o di esemplàr originài de töcc i laùr. Chèssce “spéce” o “fórme” i è face del pensér divì. I è etèrne comè Dio, e, in quànt creadùre de töcc i laùr, i pò a üna Sò manifestassiù. L' è ciàr che in chèsta divisiù l' Irlandés a 'l tö sà amò ol concèt platònegh di idèe, co n d ' üna spiegassiù in ciàv cristiàna.

3. La natüra creàda e mia creànt che l' è töta la realtà materiàl ( o fìsega) cassàda lé indel tràmet e indel tép: chèsta divisiù la sarèss la manifestassiù di idée divìne (co 'n d' ü óter reciàm a la teprèa di idée platòneghe), perchè l' ünivèrs intrégh, 'ntìs comè ùrden fìsegh, a 'l vegnerèss zó di resù ideài, e 'l sarèss efèt de chèle caöse primordiài preséncc indel Vèrbo divìno. Dóca l' ünivèrs l' è creàt e etèrno, perchè l' esìst indel Vèrbo etèrno, e 'l sarèss fàcc de spirèt e còrp, comè ü grànd organìsmo viv. I laùr materiài che i 'l la fùrma i sarèss dóca adóma ün' aparènsa, perchè ol sò fondamént genüì l' è spiritüàl. Pò ach a chèsta tési l' è töcia sà amò d' ol Platonìsmo Növ, che 'l dìs issé che gh'è öna sostànsa önega, che l'è chèla divìna, e ol mónd l' è adóma öna manifestassiù de chèsta sostànsa (teofania, o manifestassiù divìna). Per ol Scòt Irlandés, dóca, >>Deus fit in omnibus omnia>> (Dio a 'l deénta töt in töcc i laùr), pròpe comè per ol Pseudo Dionìs ol Aeropagìta.

4.La natüra mia creàda e mia creànt, che l' è Dio stèss, 'ntìs comè ergü che töt ol Creàto a 'l ghe ténd là, chèsta divisiù la reapresénta Dio come méta e fì del mónd, dezà che töt chèl che 'l vé de ü prensépe a 'l ghe dà natöralmént a tornàga . Dóca ol filòsofo 'l presénta là i argomèncc del vegné zó e turnà al prensépe, carateréstegh del Neoplatonìsmo. In töt chèst, perdepiö, l' ómen a 'l se tróa indel mès tra ol mónd di còrpi e chèl di esènse; per l' Irlandés, l' ómen l' è ün' ünivèrs pissenì che, co l' inteligènsa a'l ghe rüga dét indela resù piö profónda di laùr, el sìrca de ritroà ön' esènsa ünega, che la pàsse fò 'd sura la smarmaiada e la quantità confüsa del mónd materiàl e del mónd inteletüàl. Dóca chèl che 'l se premüra de sircà chèsta primordiàl ünità, el capìss che i laùr che i è creàcc emortài, a i è invèsse coetèrne al Vèrbo perchè espressiù di esènse. Gràssie a la féde e a la resù l'òmen el rìa a catà ol divìno che gh'è 'ndèl mónd, e issé 'l contribüìss al tornà indré de l' ünivèrs a Dio. L' inteligènsa de l' ómen, dóca, l' è adóoma öna rissórsa per contemplà ol Vèrbo, ma lé la pöl perdès vià dét in di laùr e pèrd la capassità de conóss la erità. La redensiù de l' inteligènsa, che per sò natüra de lé l' è destorziàda da la erità, la pöl vègn adoma per mèret del Signùr, che 'l rènd possìbel turnà a la conossènsa che Dio 'l gh'à del mónd e de Lü stès.

Issé, dóca, i quatèr natüre a i fà ü sircól divì, endoché Dio stès l'è 'l pèrno, e che 'l se manifèsta in manéra contìnüa e etèrna, sènsa mai ndà fò de Lü, perchè a 'l crea töt deperLü , dét in de Lü e per Lü. Pò a in chèsta proposissiù ol Scòt Irlandés l' è derét al San Göstì che 'l pàrla de sércol ermenèutegh reard a resù e féde.

La libertà de l'òmen

Ol Gioàn Scòt Irlandés l' è stacc a ü gran sostenidùr de la libertà de l'òmen, suradetöt cóntra la negassiù che 'l n'ìa fàcc frà Gödescàlch: chèst' öltem, co l'interpretà in manéra estréma e leteràl i proposissiù del san Göstì d'Ipóna, l'ìa furmàt la dutréna de la Dópia predestinassiù, e 'l sostegnìa che Dio, 'nfina del prensépe, l'à destinàt di ómegn a la salvèssa e al bé e di óter a la perdissiù e al mal. Ma ol Scòt Irlandés el respónd che l'è mia pussìbel adossàga a Dio öna pre destinassiù, 'ntìsa comè “destinà prìma” perchè in Dio a 'l ghè mia ü prìma e gnach ü dòpo. Lü 'l part da la teologéa nigatìa del Dionìs, e perdepiö 'l dìs issé che l'è mia pussìbel afàcc condissionà la olontà. El se rifà menimà al Göstì, e 'l dìs issé che 'l mal l'è mia öna realtà, ma ü mia – éser e dóca Dio 'l la conóss mia se de no 'l la crearèss perchè 'l pensér e l'atività in Dio i è l'istèss laùr. Dóca ol mal l'è öna mancànsa de perfessiù o sedenò öna nigassiù de realtà. Isé che 'n Dio ghe pöl mia éss afàcc presiènsa del mal de l'ómen, e de conseguènsa ghe pöl mia èsga predestinassiù al mal. Ol caràter esensiàl de l'ómen, l'è per l'Irlandés, ol lìber arbìtrio, che öl dì la possibilità de fà pecàt o de mia fà pecàt; tamèn, acassibé lìber l'òmen 'l pöl godì de la Gràssia divìna. Però chèsto pensér el l'à esponìt a l'acüsa de Pelagianésem e defàt la sò dutréna la sarà condanàda de dù congrèss.

Ovre

De divina prædestinatione.
De divisione naturæ (Titol original: Periphyseon).
Expositiones super Ierarchiam celestem S. Dionysii.
Expositiones super Ierarchiam ecclesiasticam S. Dionysii.
Expositiones seu glossæ in mysticam Theologiam S. Dionysii.
Homilia in prologum S. Evangelii secundum Joannem.
Commentum in S. Evangelium secundum Joannem.
Annotationes in Marcianum.

Bibliograféa

Mario Dal Pra, Scoto Eriugena ed il neoplatonismo medievale, Fratelli Bocca, Milan 1941
Tullio Gregory, Sulla metafisica di Giovanni Scoto Eriugena, Sansoni, Firenz 1960
Werner Beierwaltes, Eriugena, I Fondamenti del suo pensiero, Milan 1997
Francesco Paparella, Le teorie neoplatoniche del simbolo. Il caso di Giovanni Eriugena, Vita e Pensiero, Milan 2008
Maieul Cappuyns, Jean Scot Erigène sa vie, son œuvre, sa pensée. Paris: Desclée de Brouwer 1933. Réimpression anastatique: Bruxelles: Culture et Civilisation, 1964
Emmanuel Falque, "Dieu, la chair et l'autre" (ch. 2, Dieu phénomène - Jean Scot Erigène) PUF, 2008
Stephen Gersh, "From Iamblichus to Eriugena: an investigation of the prehistory and evolution of the pseudo-Dionysian tradition" Leyde: Brill 1978
Édouard Jeauneau, Etudes érigéniennes, Paris: Études augustiniennes 1987
Édouard Jeauneau, Tendenda vela. Excursions littéraires et digressions philosophiques à travers le Moyen Âge, Turnhout, Brepols, 2007
René Roques, Libres sentiers vers l’érigénisme, Roma, 1975
Endro Von Ivanka, "Plato Christianus", Paris: PUF 1991
Avital Wohlman, "L'homme, le monde sensible, et le péché dans la philosophie de Jean Scot Erigène" Paris: Vrin, 1987