Henri Dunant
|
|
Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda. |
Henri Dunant, (batezàt come Jean-Henri Dunant, Ginevra, 8 de màgio del 1828; Heiden 30 de utùer del 1910), l'è stat en imprendidùr, umanìsta e filòntropo svìser fondadùr de la Crus Rósa internasiunàla e prumutùr de asociasiù cristiàne dei zùegn. Endel 1901 el g'ha risiìt el Prémio Nobel per la Pàce ensèma a Frédéric Passy.
Dòpo ìga ést en prìma persùna i patimèncc dei ferìcc de la batàia de Sulfrì e San Martì del zögn del 1859, endoche gh'è stat alméno 40000 vìtime 'ntra mórcc e ferìcc, Dunant el g'ha sercàt de organizà i socórs, prestàcc de le fomne de Castiù e dei paés vizì ai ferìcc de töcc du i ezèrcicc en batàia. Quach agn dòpo, endel 1862, endel lìber Un Souvenir de Solférino (en lombàrt: memórie de Sulfrì), l'iputìza la formasiù en töte le nasiù de còrp de olontàre la prevensiù e per soleà le soferènse en tép de guèra e 'n tép de pàce, sènsa distinsiù de ràsa o religiù; el g'ha prupunìt apò de rià a 'n acórde internasiunàl per aidià i ferìcc de guèra. Endel 1863 el g'ha fondàt el Cumitàt Internasiunàl Committee per l'Asistènsa dei Ferìcc the Wounded (al dé d'encö deentàt el Cumitàt Internasiunàl de la Crus Rósa), e 'ndei agn dòpo gh'è stat mitìt en pé le prìme società nasiunàle e organizàt la prìma Convensiù de Ginevra.
Per stàga dré ai sò empègn en camp ümanitàre, el g'ha trascüràt i sò afàre che isé i g'ha ciapàt 'na bröta piéga tat che i l'ha portàt a la bancaróta. Dunant el g'ha duzìt lasà Ginévra endel 1867 e 'l g'ha finìt per pasà i öltem agn de la sò vìta en mizéria. El g'ha mìa dismitìt però de alimentà l'enterès per el tratamènt dei prizunér de guèra, l'abulisiù de la schiavitù, l'arbitràt internasiunàl, el dezarmamènt, e la formasiù de 'na patria per i Ebrei. El mör a Heiden, en Svìsera, ai 30 de utùer del 1910.