Hypochaeris maculata

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda.

La Hypochaeris maculata l'è 'na piànta de la famìa botànica de le Asteraceae. Se la tróa 'n quàze töta la cadéna alpìna.

Hypochaeris maculata
Classifigazion sientífiga
Regn: Plantae SubRegn: Tracheobionta Division: Magnoliophyta Clas: Magnoliopsida Subclassa: Asteridae Ùrden: Asterales Famìa: Asteraceae Sota-famìa: Cichorioideae Stìrpa: Cichorieae Sota-stìrpa: Hypochaeridinae Zèner: Hypochaeris Spéce: H. maculata
Nomm binomial
Hypochaeris maculata L. (1753)

Descrisiù

La H. maculata la pöl rià a 'na altèsa de 30 – 60 ghèi (de rar fìna a 1 méter). La fùrma biològica l'è H ros (emicriptòfita rosulàda), cioè piànte che g'ha böcc che pàsa la stagiù frèda al leèl del teré prutigìde del patös o de la néf, e co le fòie sistemàde 'n maniéra de furmà 'na rozèta bazàl.

Raìs

La raìs l'è de tìpo a ficù.

Gamp

I gamp i è cilìndrich, apéna apèna pilùs, piö gròs ensìma e i pórta apéna 'n capulì (de rar i pö portàn du).

Fòie

Le fòie bazài

Le fòie bazài i è 'ntréghe e le fùrma 'na rozèta de culùr vért maciàde de négher-viòla; le stà sö drìte e la fùrma l'è lanceolàda co la pónta acùta; l'òrlo l'è a capète spèse e la nervadüra centràl l'è bèla evidènt e la tìra quàze al rós. La superfìcie de la fòia l'è setulùza. La dimensiù de le fòie bazài la pöl rià a 'na larghèsa de 4 – 6 ghèi per 'na longhèsa de 8 – 13 ghèi.

Le fòie del gamp i è póche (de 1 a 3) de de dimensiù piö picinìna.

Enfiurescènsa e fiur

El capulì

La 'nfiurescènsa de la H. maculata l'è furmàda de capulì emisférich. La strütüra dei capulì l'è chèla tìpica de le Asteraceae: en pedùncol, en bris piö gròs sóta 'l capulì (méno de 5 mm de diàmetro), el té sö 'n invòlucro cilìndrich furmàt de divèrse squàme göse (i è pilùze e scüre endèla part apicàl) che fà de protesiù al resetàcol endóche se 'nserés i fiùr. El culùr l'è zalt limù (el tìra apéna apéna al rós envèrs l'èstèrno-bas del capulì). El resetàcol el se prezènta con divèrse paiète a la bàze dei fiur, 'nvéce l'invòlucro l'è furmùt de divèrse fìle de squàme sistemàde en maniéra 'mbricàda. El diàmetro dei capulì l'è de 4 –5 ghèi. L'invòlucro l'è larch 13 mm, alt 13÷18 mm. Le squàme i è lónghe dei 12 ai 17 mm.

I fiur i è ermafrudìcc, zigomòrf, tetra-cìclich (càles – coròla – androcèo – ginecèo) e pentàmer (a 5 elemèncc). En chèsta spéce, a diferènsa de i fiur tìpich de le Asteraceae, i fiur tübulùs intèrni al capulì i gh'è mìa.

• Fòrmula fiuràla:

K 0, C (5), A (5), G 2 infer

• Càles: i sépali i s'è rüdìcc apéna a 'na curunsìna de squàme.

• Coròla: i pétali a la bàze i è saldàcc a tübo. La lìgula la fenés con 5 décc (l'è la part final dei sich pétali che i s'è saldàcc ensèma). La dimensiù del tübo l'è de 12 mm. La lìgula l'è làrga 3 mm e lónga 15÷17 mm.

• Androceo: i stam i è sich e i g'ha dei filamèncc lìber, envéce le antere i è saldàde 'nsèma e le fùrma 'n manegòt che stà töt entùren al stil.

• Gineceo: l'ovàre l'è infer, unilocular, furmat de 2 carpèi; el stil l'è ünech ma bìfit.

• Fiuridüra: de magio a óst (depènt de l'altitüden), la somésa l'è a sègn entra löi e setèmber.

• Empulinasiù: per mès de le àe e de le mósche, ma apò a per vìa anemòfila (vènt).

Fröt

El fröt l'è 'n achénio col bèch (i è dèle nùcule töte precìze 'ntra de lùre), con ensìma 'n pàpo uniseriàt (en ùrden de sétole ünech) co le sétole töte piümùze a la stèsa fòza. La dimensiù del fröt l'è de 10 ÷ 17 mm.

Distribusiù

Se la tróa 'n töta la cadéna alpìna föra che 'ndèle pruìnce de Bèrghem e Cóm. Se la tróa sö töcc i sistémi de mucc de l'Euròpa (Pirenei, Masìcio Centràl, Giüra, Balcani e Carpàsi) e 'ndèle pianüre corespondènte. Se 'l tróa mìa 'nvéce endèle zòne piö setentriunài e meridiunài de l'Europa.