Ilex aquifolium
|
Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa bresàna moderna. |
L'Ilex aquifolium (en bresà: scanfòi, in milanes àgher[2] , in comasch brüscòn[3]), l'è 'n arbùsto o 'n àlber pesèn, che pöl rià a 6 o 7 méter de altèsa col trónc drit, 'na chiòma a fùrma piramidàl, che 'l tra fò i ràm fin de tèra e che 'l pöl rià a scampà 'nfìna a 500 agn, aisebé che de sòlit el rìa mìa a 100 agn.
| Ilex aquifolium L. | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| occ.: àgher or.: scanfòi[1] | ||||||||||||||||||
 | ||||||||||||||||||
| Classifigazion sientífiga | ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
| Nomm binomial | ||||||||||||||||||
| Ilex aquifolium L. |
Descrisiù
ModifegaEl g'ha la scórsa lisa per töta la vìta. En prensépe l'è d'en culùr che tìra al vért e del segónt o 'l tèrs an el ciàpa 'na tonalità grìza scüra che dòpo 'l manté per töta la vìta.
Fòie
ModifegaLe sò fòie i è sèmper vérde e d'envéren le cröda mìa. I è sèmpe, le g'ha 'l gambì, i è alternàde, e le g'ha 'na fùrma a öf. Le g'ha la caraterìstica de ìga l'òrlo spinùs endèi ezemplàr zùegn e 'ndèi ràm piö bas de le piànte madüre. Le fòie dei ràm piö alcc de le piànte madüre 'nvéce le g'ha l'òrlo lis. Le scàmpa piö o méno sic agn e i è d'en bèl culùr vért löster ensìma e d'en vért che tìra piötòst al zaldì de la bànda de sóta. I è lise, löstre, sténche e scorzégne.
Fiùr
ModifegaL'è 'na piànta diòica e 'ndèi ezemplàr mascc, i fiùr i vé fö a la sèa 'n grüpècc de culùr zaldì. Endèi ezemplàr fèmina, i ve fò izolàcc a en gröpècc de tré, i è picinì e i g'ha 'n culur biànc o apéna apéna ròza. I è furmàcc de quàter pétali e quàter sépali, mès tacàcc ensèma a la bàze.
Fröcc
Modifega
I ezemplàr fèmina i fa sö 'n fröt carnùs (drùpa), de 'n culùr bèl rós löster o zalt vif. El madüra tàrde, envèrs utùer o noèmber, e 'l rèsta sö la piànta per en bèl pó, de spès per töt l'envéren. Déter gh'è 4 o 5 giandì de somésa.
Distribusiù
ModifegaEl scanfòi se pöl catàl endèl'Asia ucidentàl e 'n Euròpa. Ezemplar sparnegàcc se i tróa 'n particulàr endèi sotabósc de rùer o de fó. De rar el pöl rià a furmà dei boscài spès come spéce dominànta.
El g'ha bezògn de ambièncc ömecc e a l'ombréa, e per chèsta rizù se 'l tróa de sòlit endèi bósc al vac. El rìa a crèser 'nfìna a 1800 méter e sèmper en teré frèsc e mìa 'mpacàcc, mèi se silícei.[4][5][6][7]
Üzo
ModifegaEl scanfòi el g'ha 'n lègn bèl dür e spès. El g'ha bùne qualità per véser dopràt endèi mestér de maringù. El ciàpa bé i culùr, e per chèsto se oté de le bèle imitasiù del ébano.
Se 'l dopèra per tradisiù come ornamènt sóta Nedàl, perché en chèl perìodo lé 'l g'ha sö le balìne róse che i è i sò fröcc e perché le fòie le rèsta bèle érde e löstre per en bèl pó. Chèsto particolàr però l'è stat en dan per la spéce perché se 'n catàa de piö de chèl che 'n riàa a fas, al pónt che en sèrte zòne l'è a rés•cio de sparéser. Al dé d'encö l'è 'na spéce sóta protesiù en divèrse zòne de l'Euròpa.
El fat de ìga sö i fröcc per töt l'envéren el ghe da 'na mportànsa ecològica particolàr a chèsta piànta, perché la reprezènta 'na fónt de alimentasiù per divèrse bès•ciulìne, suratöt ozèi, che 'ndèla stagiü invernàl le g'ha póche ótre pusibilità de maià.
Per l'òm envéce i fröcc i è tòsec, perché i fa nì 'l cagòt e i fa nì de bötà sö.
Sinònim botànic
ModifegaRiferimèncc
Modifega- ↑ Giovan Battista Melchiori, "Vocabolario bresciano - italiano", 1817, [1]; scaricàbil per entréch ché: [2] (rist. anast. del Giornale di Brescia, 1985)
- ↑ Giuseppe Banfi, Vocabolario milanese-italiano: ad uso della gioventù, Milan, 1857.
- ↑ http://www.zanna86.it/altro/tesi-maturita-itis/dvds/dialetto/vocabolario.htm
- ↑ Flora Europaea: Ilex aquifolium
- ↑ Med-Checklist: Ilex aquifolium
- ↑ Rushforth, K. (1999). Trees of Britain and Europe. Collins ISBN 0-00-220013-9.
- ↑ Flora of NW Europe: Ilex aquifolium
- ↑ Sinónimi en Real Jardín Botánico Arqiviad qé: [3]