Louis Pasteur

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda.

Louis Pasteur (27 de dezèmber del 1822 - 28 de setèmber del 1895) l'è stat en chìmich fransés che g'ha fat dele scopèrte de 'mportànsa fondamentàl en divèrsi camp de le scènse natürài, sùra de töt per chèl che riguàrda la chìmica e la microbiologìa. El g'ha dat el nòm a la tècnica ideàda de lü stès de la pasteurizasiù.

I sò contribùti en chìmica orgànica i è stacc la scopèrta del dimorfìsmo del àcit tartàrich. Col sò microscòpio el g'ha oservàt che l'àcit racémich el prezentàa dò fùrme de cristàl, en simetrìa a spècc. L'è stat per conseguènsa el scupridùr de le fùrme destrùrsa e sinistrùrsa che le deviàa el piàno de polarizasiù de la lùce col stès àngol ma 'n sènso contràre.

Biografìa

L'è nasìt ai 27 de dezèmber del 1822 a Dole, en Frància, endóche 'l g'ha pasàt apò a la sò 'nfànsia. De zùen l'ìa mìa 'n stüdènt prometènt en scènse natürài; de fat, semài che 'l demustràa 'na quach inclinasiù particulàr l'ìa piötòst envèrs le matérie artìstiche e la pitüra. La sò prìma ambisiù l'ìa de fà 'l profesùr de art. Endèl 1842, dòpo de éser stat maèstro a la Scöla Reàl de Franche-Comté de Besançon, el g'ha utignìt el sò diplóma, condèna valütasiù de "mediòcre" en chìmica. Sò pàder el l'ha mandàt a la Scöla Normàl Süperiur de Parìgi, ma lé 'l dürarà mìa tat tép e pò 'l turnarà al paés endóche l'ìa nasìt. L'an dòpo però 'l tùrna amò a Parìgi e dòpo éser pasàt a la Scöla Normàl Süpériur, el deènta profesùr en Fìzica al Licèo de Digióne, aisebé che 'l sò véro 'nterès l'ìa zamò la chìmica.

Cuntribusiù scentìfiche

El g'ha realizàt dei gran stüde sùra la microbiologìa e 'l g'ha aidiàt a mèter en bànda 'na ólta per töte la teorìa de la generasiù spontànea.

Isomerìa òtica

Endèl 1849 Pasteur el g'ha risulvìt el “mistéro” del àcit tartàrich (C4H6O6). Chèsta sostànsa la parìa ezìster en dò fùrme che gh'ìa la stèsa idèntica cumpuzisiù chìmica ma che gh'ìa dele caraterìstiche diferènte, a segónda de le sò urìgign: l'àcit tartàrich che vignìa de materiàl vivènt (per ezèmpe, chèl del vì) l'ìa 'n gràdo de polarizà la lùce, quan che 'nvéce chèl pruducìt en laboratóre en maniéra sintética el gh'ìa mìa chèsta proprietà aisebé che la fòrmula chìmica l'éres la stèsa.

Pasteur el g'ha ezaminàt col microscòpio dei cristài de sài furmàcc de àcit tartàrich de laboratóre e 'l g'ha fat càzo a 'n laùr curiùs: gh'ìa dei cristài de du tìpi diferèncc, precìs tra de lùr ma con strütüra a spècc, compàgn de le nòste mà. La cumpuzisiù l'ìa la stèsa, ma la maniéra de asociàs dei sò àtomi la püdìa éser diferènta e simétrica, e semài che giöna la polarizàa la lùce a dèstra, l'ótra la la polarizàa al contràre, cioè a sinìstra.

Amò piö curiùs l'ìa che, quan che l'ezaminàa i cristài de àcit tartàrich de urìgign natürài, i éra töcc de 'n tìpo apéna — che vülìa dì che i éser vivèncc i pruducìa àcit tartàrich de 'n tìpo apéna, chèl che 'l polarizàa la lùce a dèstra. Chèsta scopèrta la g'ha vülìt dì per lü la concesiù de la Legiù d'unùr Franséza, quan che 'l gh'ìa apéna 26 agn de età. Endèl 1854 l'è stat numinàt decàno de la Facoltà de Scènse a l'Üniversità de Lille. Sèt agn dòpo, a 33 agn, l'ìa zà diritùr e aministradùr dei stüde scentìfich a la stèsa Scöla Normàl Süperiùr endóche 'l gh'ìa stüdiàt.

Pasteurizasiù

Stüde de microbiologìa de Pasteur.

En quach stüdiùs del sò tép, comprézo 'l chìmich todèsch famùs Justus von Liebig, i insistìa a dì che la fermentasiù l'ìa 'n procès chìmich e che gh'ìa mìa de bezògn de nisü organìsmi estèrni. Col sò microscòpio 'l Pasteur el g'ha scuprìt envéce che entràa 'n zöch du microrganìsmi — dò varietà de leàcc — che i éra la ciàf del procès. Giü 'l pruducìa l'àlcol e l'óter l'àcit làtich, che 'l ghe dàa 'n saùr àgher al vì e 'l la fàa nà a mal.

El g'ha isé ideàt en método nöf per eliminà i microorganìsmi che pöl degradà 'l vì, la bìra o 'l lat: dòpo de ìga seràt el lìquit en pröète bèle sigilàde, el la scaldàa 'nfìna a rià a 44 gràdi centìgradi per póch tép.

Dòpo 'na prima reasiù negatìva dei prudutùr al pensér de scaldà 'l vì, en esperimènt controlàt con dei lòcc de vì scaldàt e mìa scaldàt, s'è dimustràt che 'l procedimènt el funsiunàa. Gh'ìa nasìt la "pasteurizasiù", el procès che al dé d'encö el garantés la sigürèsa de 'na möcia de prodócc alimentàr.

Generasiù spontànea

L. Pasteur, Facoltà de Midizìna de Rosario, Argentina, òpera del Erminio Blotta

El Pasteur el g'ha dimustràt apò che ògna procès de fermentasiù de decumpuzisiù orgànica l'è cauzàt de l'asiù de òrganìsmi vivèncc e che la multiplicasiù dei microorganìsmi endèi bröcc de cültüra l'ìa mìa 'l rezültàt de 'na generasiù spontànea. Per dimustràl, el g'ha ciapàt dei bröcc, el i ha facc bóer per sterilizài e pò 'l i ha mitìcc 'na part en fiàsch sigilàcc condèn fìlter che lasàa mìa pasà nesöna partezèla de pólver, e 'n ótra part en fiàsch che gh'ìa 'l còl lónch e ripiegàt en zó, 'n maniéra che la pólver la fàes fadìga a pasà dét e rià al bröt de cültüra.

Dòpo 'n pó de tép el g'ha oservàt che crisìa negót endèi bröcc de cültüra e chèsto vülìa dì che i organìsmi che gh'ìa cumparìt endèi fiàsch che gh'ìa mìa gne fìlter gne còl lónch e piegàt i vignìa del estèrno, facilmènt de la pólver sóta fùrma de spòre.

Isé 'l Louis Pasteur el g'ha mostràt che i microorganìsmi i se fùrma mìa de per sò cönt endèl bröt de cültüra, e isé 'l g'ha scontradìt la teorìa de la generasiù spontànea e dimustràt che ògna éser vivènt el vé de 'n óter éser vivènt (Omne vivum ex vivo), en prensépe scentìfich che l'è a la bàze de la teorìa de l'urìgin micròbica de le malatìe e che g'ha significàt en cambiamènt cencetuàl sö i éser vivèncc e l'inìsio de la Bcteriologìa modèrna.

El g'ha anunciàt i sò rezültàcc endèn gala a la Sorbona endèl 1864 e utignìt en gran sücès persunàl.

Atività cùtra la propagasiù de le malatìe

A ìga risulvìt el probléma de l'indüstria vinìcola en maniéra isé brilànt, l'è stat automàtich che quan che 'na malatìa dei bàchi de séda la g'ha 'ncuminciàt a mandà 'n ruìna la prudusiù 'ndèl sud de la Francia, i ciamàes tùrna el Louis Pasteur. Chèsto 'l saìa negót de sétoi, ma quan che 'l g'ha cuminciàt a mitìi sóta 'l sò microscòpio el g'ha ést sübit che gh'ìa 'n parasìta che 'l i a 'mpestàa e isé pò a le fòie de le quai i se alimentàa. La sò diàgnozi la sarà dràstica: töcc i sétoi e le fòie 'mpestàcc i gh'ìa de éser distrugìcc e sustitüìcc con sétoi e fòie nöe.

El sò cuntribùto co la malatìa dei bàchi de séda, la g'ha tiràt l'atensiù apò a sö töte le ótre malatìe contagiùze. L'edèa che le malatìe le püdìes vègner trasmitìde 'ntra éser vivèncc l'ìa 'n anatéma. Se tratàa de 'n óter de chèi póncc dèboi che adès i è cunsideràcc inspiegàbii. Adognimòdo, gh'ìa negót de "òvio" endèl'edèa de 'na malatìa contagiùza.

Giü dei chirùrghi piö famùs che g'ha dat scult ai sügerimèncc del Pasteur l'è stat el britànich Joseph Lister, che 'l g'ha svelöpàt le edèe del Pasteur e 'l i ha sistematizàde endèl 1865. Lister l'è cunsideràt encö el pàder de la antisepsìa moderna, e 'l g'ha realizàt en càmbe radicàl endèla maniéra de fà le operasiù: i dutùr i gh'ìa de laàs le mà e doprà dei guàncc, i strümèncc i gh'ìa de éser sterilizàcc prìma de doprài, gh'ìa de netà le ferìde condèn quach sulusiù che copàa i mìcrobi. Prìma de Lister e Pasteur, ìga de pasà per le mà de 'n chirùrgo l'ìa, 'n divèrsi càzi, 'na sentènsa de gangréna e mórt.

El stès Pasteur, endèl 1871 el g'ha sügerìt ai dutùr dei öspedài militàr de fà bóer i strümèncc e le bènde. El g'ha ideàt el fùren, ciamàt "fùren Pasteur", che vignìa bù per sterilizà i strümèncc e töt el materiàl de laboratóre .

I vacìni de Pasteur

Busto de Pasteur, Universidad Nacional de Colombia, Bogotá.

Endèl 1880, el Pasteur l'ìa dré a fà dei esperimèncc söi pói per capéser i mecanìsmi de trasmisiù dei batéri che ghe fàa ègner el Coléra dei ozèi. Ensèma col sò asistènt, Charles Chamberland, i ghe inuculàa el batério (Pasteurella multocida) ai pói e i valütàa l'evulusiù de la malatìa.

La stória la dis che Pasteur l'ìa dré a ciapàs 'na vacànsa, e 'l g'ha dat encàrech al Chamberland de inuculà a 'n grùpo de pói condèna sèrta cültüra de batéri, prìma de pàrter pò a lü 'n férie. Ma 'l Chamberland el s'è desmentegàt de fal, e l'è partìt. Quan che töcc dù i turnàcc andré dòpo de 'n més, i pói i s'ìa mìa 'nfetàcc e la cültüra de batéri l'ìa amò là 'ndóche i l'ìa lasàda, ma 'n tòch piö dèbola. Chamberland 'l g'ha inuculàt i batéri ai pói a töte le fòze ma lur i vülìa mìa saìghen de mörer. I g'ha svelöpàt en quach sìntomi, e 'na versiù lezéra de la malatìa, ma i scampàa.

Lasistènt, dizorientàt, l'ìa dré per copò töcc i pói e ambià de nöf, quan che 'l Pasteur el l'ha fermàt: l'edèa de 'na vacinasiù l'ìa cunusìda zamò del 1796 e Pasteur el la cunusìa. El g'ha ispunìt amò 'na ólta i pói al coléra ma amò 'na ólta i è scampàcc perchè i gh'ìa elaboràt 'na risp'osta imunitària. Pasteur isé 'l g'ha mìa svelöpàt el prìma vacìno, ma 'l prim vacìno de batéri endebulìcc artificialmènt — a pàrter de chèl momènt lé gh'ìa mìa piö de bezògn de troò dei batéri adatàcc per fà 'l vacìno, se püdìa doprà i batéri de la malatìa stèsa ma 'ndebulìcc.

Pasteur el g'ha mitìt en pràtica chèsta scopèrta sübet endèl càzo de ótre malatìe cauzàde de agèncc batérich. Endèl 1881, el dà 'na demostrasiù dramàtica de l'eficàcia del sò vacìno cùtra 'l carbònchio: el g'ha inuculàt el sò vacìno a 'na metà de 'n ròs de pére e 'l g'ha inietàt el carbònchio (Bacillus anthracis) a l'ótra metà. De chèle vacinàde n'è mórt gnè öna, le ótre i è mórte töte.

Endèi sò stüde cùtra la ràbia, el dopràa i conécc enfetàcc co la malatìa, e quan che chèsti i mürìa el fàa sügà el tesùto nervùs per endebulì l'agènt patògeno che 'l la provocàa, che 'ncö sóm che l'è 'n virus. Endèl 1885 en pipì, Joseph Meister, l'è stat piàt de 'n cà rabiùs quan che'l vacìno de Pasteur l'ìa stat pröàt apéna condèn quach cà. El pipì el sarès mórt de sigür semài che 'l svelöpàa la malatìa, ma 'l Pasteur l'ìa mìa 'n dutùr, e se 'l ghe inuculàa 'l vacìno sènsa ìga prìma fat de le pröe 'l sarès nàt encùtra a problémi legài.

Adognimòdo, dòpo ìga cunsultàt dei óter coléghi, el s'è dicidìt a inuculàga a estès el vacìno al pipì. El tratamènt l'è stat en sücès totàl, el pipì l'è guarìt de la ferìda e 'l g'ha mai svelöpàt la ràbia.

Eredità scentìfica

L'espuzisiù de la sò "teurìa micròbica de le malatìa contagiùze", segónt la quàl töte le malatìe infetìve i è cauzàde de 'n quach mìcrobo che se difónt de 'na persùna a l'ótra, la g'ha reprezentàt l'inìsio de la midizìna scentìfica. G'ha vülìt dì che ògna malatìa l'ìa l'efèt evidènt (sìntom) de 'na càuza che püdìa véser sercàda e eliminàda per mès de 'n tratamènt specìfich. Endèl càzo de le malatìe contagiùze, bezognàa alùra sercà qual che l'ìa l'agènt che cauzàa ògna malatìa e pò troà la maniéra de combatìl. Per le sò atività, el Pasteur, l'è cunsideràt en pioniér de la microbiologìa modèrna.

Endèl 1973, l'Üniù Astronòmica Internasional la g'ha stabilìt de rindìga mèret al Pasteur e la g'ha 'ntitulàt en cratér del pianéta Màrte.

Bibliografia

• Debre, P.; Forster, E.: "Louis Pasteur". Johns Hopkins University Press, October 2000; ISBN 0-8018-6529-8.
• Tiner, John Hudson: "Louis Pasteur: Founder of Modern Medicine". Mott Media, 1990; ISBN 0-88062-159-1 (paperback). Biografìa en inglés.
• Antonio Saltini Storia delle Scienze Agrarie vol. IV, L'agricoltura al tornante della scoperta dei microbi Edagricole, Bologna ,1989, ISBN 88-206-2415-X, pagg. 1-97, 387-404
• Vallery Radot René Vie de Pasteur, Flammarion 1937
• Dr. Paul de Kruif, "Cazadorres de Microbios", Edigrama Ltada, Colombia, 2005.

• Dr. Paul de Kruif,"Cazadores de Microbios", Versiù de la 64 versiù todèsca, 1973