Muhammad Ali

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda.

	«Sgola comè on parpaj, spongia comè on'ava»
	(Drew Brown, el segond de Ali)

Muhammad Ali, nasìt col nòm de Cassius Marcellus Clay, Jr. (Louisville, Kentucky, 17 de zenér del 1942 - Scottsdale, Arizona, 3 de zögn del 2016) l'è stat en boxör americà, cunsideràt giü dei piö fòrti de töcc i tép. L'è stat 'na figüra sociàl che g'ha ìt 'na 'nflüèsta grànda fés sö la sò generasiù, en pulìtica e 'ndèle quistiù sociài e umanitàrie en favùr dei afroamericà e del islam.

Muhammad Ali (1967)

El Ali in del 2012

De diletànt el g'ha insìt la medàia dóra ai Zöch Olìmpìch de Roma del 1960 e, de profesiunìsta, el g'ha insìt el tìtol de campiù del mónt dei pézi màsimi endel 1964 a l'età de 22 agn, e 'l l'ha turnàt a cunquistà des agn dòpo. Endel 1978, l'è riàt a cunquistàl amò 'na olta, la tèrsa, e l'è isé deentàt el prim boxör a cunquistà per tré ólte el tìtol mondiàl de la categurìa dei màsimi.

El s'è fat conóser per el sò stil pügilìstich diferènt de la tècnica tradisiunàla, aisebé che l'ìes en gran cunusidùr de la sò disiplìna e dei sò aversàre. L'è stat alenàt per la gran part de la sò cariéra del Angelo Dundee, e 'l g'ha combatìt cùtra i boxör piö famùs del sò tép, compagn del Sonny Liston, el Joe Frazier, el George Foreman, e 'l Ken Norton. Sés dei sò combatimèncc i è pò stacc cunsideràcc come i piö bèi de l'an de la rivìsta specializàda The Ring.

De föra del ring, Ali el s'è mostràt come 'na figüra de 'nflüènsa sociàla a pàrter zamò dei agn '60 del sècol XX, quan che 'l s'è rifüdàt de fas reclütà de part de le fórse armàde americàne endel perìot de la guèra del Vietnam. El s'è deciaràt obietùr de coscènsa e isé 'l s'è ispunìt a le crìtiche düre di nasiunalìsti che i la difinìa tradidùr e purùs. A töcc chèi che ghe domandàa cönt de la sò deciziù el ghe rispundìa che lü el gh'ìa nisü problémi coi vietcong perchè mai nisü vietcong el l'ìa mai ciamàt "nigger" (en inglés americà el völ dì négher en sènso dispregiatìf).

El g'ha cambiàt el sò nòm de Cassius Clay a Mohammed Ali endel 1964, quan che 'l s'è convertìt a l'Islam e 'l g'ha dicidìt de ligàs a la organizasiù religiùza de la Nasiù de l'Islam e a fà isé el s'è guadegnàt tùrna divèrsi óter detratùr. Però gràsie apò al sò comportamènt endependènt, a pàrter dei agn '70 el g'ha cunquistàt el respèt come spurtìf de fàma mondiàla, suradetöt dòpo el sò combatimènt cùtra el George Foreman.

La sò deciziù de rifüdà el reclütamènt la gh'è costàda la licènsa de tirà a la box e per conseguènsa endel més de bril del 1967 gh'è stat töt vià i tìtoi de la AMB e de la NYSAC che alùra el ditignìa conden rècord de 29 vitòrie de le quài 22 per KO. El sarès turnàt a combàter söl ring tré agn e mès dòpo.

Endei agn '70 el g'ha l'è stat protagonìsta dei combatimèncc piö famùs de la sò cariéra e 'ntra chèi piö bèi de töta la stória de la box, 'ntra i quài el tèrs match cùtra Joe Frazier, combatìt a Manila, finìt co la vitória de Ali per ritìr de Frazier 'ntra 'l 14ma e la 15ma ripréza, e definìt de Ali come l'esperiènsa piö vizìna a mörer che gh'ìes mai capetàt; lü stès el g'ha dit che se molàa mìa Frazier en segónt dòpo el g'harès molàt lü. O chèl cùtra George Foreman a Kinshasa endoche el s'è fat picà per òt round 'nfìna a che 'l Foreman el g'ha cuminciàt e véser strach e condena ràfica de pégn el l'ha sbatìt zó.

El s'è ritiràt de l'atività sportìva a la fì del 1981 e póch ang dòpo, endel 1984, gh'è stat diagnosticàt el mòrbo de Parkinson. L'è mórt endel més de zögn del 2016 per problémi a la respirasiù ligàcc a la sò malatìa.

Inìsio de cariéra

La prìma ólta che el Cassius Marcellus Clay, Jr. el s'è troàt a ìga a che fà co la box l'è stat per vìa de 'n fat capetàt quan che 'l gh'ìa dudes agn. En làder el gh'ìa portàt vià la biciclèta e isé lü l'è curìt del pulisiòt Joe Martin, encargàt de vigilà al Culumbia Gymnasium de Louisville, per cöntàga chèl che gh'ìa sücidìt. Con töta la ràbia che 'l gh'ìa adòs, el gnarilì el prumitìa de picàga apéna che 'l gh'ès vìt per le mà el làder, ma 'l Martin el g'ha cunsigliàt de ciapà lisiù de box prìma de nà a mitìs en béghe. Póch tép dòpo el Cassius el ciaparà 'n paròla el Martin e 'l ciaparà lisiù, e dòpo el sò prim combatimènt, endel qual el fenesarà per ciapàn 'na bèla bràca, el cumìnciarà a alenàs con empègn pròpe coi ensegnamèncc del stès Martin.

El sò empègn el l'ha portàt a partecipà a 'n combatimènt trasmitìt apò a la televiziù endel progràma Tomorrow's Champions, endel qual el g'ha insìt cùtra Ronny O'Keefe con verdèt mìa unànime.

Col pasà dei més, el Cassius l'alternàa i sò alenamèncc col Martin e col Fred Stoner, alenadùr del Grace Community Center che 'l fenesarà per dirigìl en töta la sò cariéra de diletànt. De Stoner el g'ha 'mparàt i fondamèncc de la box e suradetöt a müìs en scioltèsa söl ring.

Amò adolescènt el gh'ìa zamò ambiàt a ènser tìtoi. Endel 1956, a quatórdes agn, el g'ha insìt el sò prìm tìtol de 'na sèrta 'mportànsa: el Golden Gloves Championship per debütàncc del stat del Kentucky,; el stès tìtol, dòpo, el la vensarà amò sich vólte. La sò prìma aparisiù söndena rivìsta l'è del 27 de utùer del 1957 dòpo ìga batìt per KO tècnich el Donnie Hall.

Endel 1959 el g'ha vinsìt el campiunàt intercitadì de Chicago e New York cùtra Tony Madigan endei mediomàsimi, e 'ndel més de bril el s'è consagràt campiù nasiunàl de la AAU (Üniù Atletica Diletàncc), endel stèsa categurìa.

A la fì del stès an el vantàa zamò 36 vitórie 'nfìlàde, ma la sò série la fenesarà al prim de màgio quan che l'è stat batìt en tré ripréze del guàrdia mansìna Amos Johnson, per la qualificasiù ai Zöch Panamericà.

I Zöch Olìmpich de Roma

Cassius Clay a Roma endel 1960.

Endel més de bril del 1960, Cassius el g'ha turnàt a ènser el tìtol de campiù de la categurìa mediomàsimi de la AAU cùtra el Jeff Davis. En piö, el stès an a Roma, gh'ìa en progràma le Olimpìadi, e la qualificasiù ai zöch de Roma l'ìa per lü el sò pròsim obietìf. El g'ha pröàt a qualificàs endela categurìa dei màsimi ma l'è stat batìt endele eliminatòrie del Percy Price, isé el g'ha pröàt endela a qualificàs endela categurìa dei mediomàsimi e l'è riàt a qualificàs (per KO cùtra Allen Hudson, campiù panamericà endel 1959.

A 18 agn e col Chuck Bodak come alenadùr, l'è riàt ai Zöch come giü dei favurìcc per la medàia dóra, segónt le previziù de la rivìsta Sports Illustrated. A Roma el g'ha debutàt cùtra el belga Yvon Beacus, e 'l l'ha batìt per KO tècnich endel segónt round; endel segónt combatimènt el g'ha batìt el rùso Gennadiy Shatkov, che 'l gh'ìa insìt la medàia dóra a Melbourne endel 1956. En semifinàl el g'ha ìt rizù de l'australià Tony Madigan.

En finàl e se tróa denàcc el polàco Zbigniew Pietrzykowski, medàia de bróns a Melbourne.

El prensépe del combatimènt l'è mìa stat tàt bù per l'americà perchè el se troàa en dificoltà cùtra la guardia mansìna del Pietrzykowski, difìcil de dermà. Endel segont round però el g'ha mèt en bànda el sò stìl tìpich e 'l g'ha ambiàt 'n ofensìva furiùza. Endel tèrs el g'ha migliràt el sò müimènt söl ring e l'è riàt a dà vià dei cùlpi piö gaiàrcc. El g'ha tacàt a doprà el sò dèster per dèrver la guàrdia mansìna del Pietrzykowski, che 'l g'ha ambiàt a nà a sanch de le ferìde che 'l gh'ìa söl mostàs. A la fì, el Cassius Clay el vèns el match per el verdèt de la giürìa e 'l g'ha portàt a cà la medàia dóra. El rendicönt de Sports Illustrated sùra el zùen boxör el mitìa en evidènsa la sò cunfidènsa en sè stès, e 'l sò müimènt de gàmbe töt persunàl.

Prim pas de profesiunìsta

El söcès de Cassius Clay a Roma el g'ha ìt mìa tat clamùr endèla stampa americàna ma al contràre a Louisville l'è stat risiìt al aeropórt del sìndech, de sés cheerleaders e 'n pér de sentenér de sostenidùr e trasportàt en fèsta a la scöla locàla endóche 'l g'ha risiìt en riconosimènt.

Ai 29 de utùer del 1960, al Freedom Hall de Louisville el g'ha combatìt cùtra Tunney Hunsaker, en pulisiòt che gh'ìa des agn de piö de lü e 'na trintìna de combatimèncc a le spàle. Cassius el g'ha insìt con verdèt ünànim.De che l'ìa rientràt dei Zöch Olìmpich divèrsi alenadùr famùs i s'ìa facc en nacc per alenàl, ma l'è stat l'Angelo Dundee a éser catàt fò e isé, endel més de dezèmber del '60 Clay el s'è trasferìt a Miami per cumincià a alenàs.

A nà al zögn del 1961 el gh'ìa acumulàt sich vitórie de fìla per KO, e 'l sò pròsim rivàl l'ìa el Duke Sabedong. Prìm del combatimènt, el gh'ìa de fà 'n intervìsta edela quàla gh'ìa apò a 'l wrestler prufesiunìsta Gorgeus George. Chèsta ocaziù cazuàla la g'ha ìt 'na gran enflüènsa sö la sò cariéra perchè el s'è 'mbatìt a sènter el George che 'l fàa dele deciarasiù baldansùze endel quaài el discriìa come che 'l g'harès anientàt el sò rival. El Clay, amò zùen, l'è restàt ciarìt de chèsta demostrasiù de fidùcia, e isé l'è deentàda la sò fónt de ispirasiù per fà previsiziù prim dei sò combatimèncc.

Ai 10 de febrér del 1962 el g'ha combatìt per la prìma ólta a New York al Madison Square Garden cùtra de Sonny Banks. L'è mìa stada 'na esperiènsa fàcil perchè zamò al prim round el Banks l'è riàt a sbatìl zó, la prìma ólta de la sò cariéra, ma 'l rèst del combatimènt l'è stat a sò favùr e al quàrt round l'arbitro el g'ha fermàt el combatimènt per KO tècnich. Prim del combatimènt el gh'ìa fat saì che 'l g'harès vinsìt en apéna quàter ripréze.El combatimènt el g'ha empresiunàt apò al sò alenadùr Angelo Dundee, tat che endena entervìsta del 1967 el dizarà che 'l gh'ìa mài vést nisü boxör che gh'ìes la stèsa capacità de recuperà e reagéser.

Dòpo chèst combatimènt, e dòpo ìga slongàt amò la série de vitòrie con amò óter quàter söcès, Clay — riàt ai vint agn — el g'ha afrontàt ai 15 de noèmber del 1962 el veterà Archie Moore che gh'ìa 47 agn, a Los Angeles, California. I se cunusìa zamò perchè Moore el l'ìa alenàt per en perìot prìma del Dundee, ma 'l rapórt l'ìa mìa fàcil perchè al Clay ghe piazìa mìa scultà i ùrdegn del Moore, che 'l ghe domandàa de cambià 'l sò stil de combatimènt e el la ubligàa a snetà sö la palèstra. Clay el s'è orsàt a pronosticà che el match el sarès finìt a la quàrta ripréza e isé l'è nàda adilbù: el g'ha insìt per KO tècnich dòpo che 'l Moore l'ìa nat zó per la tèrsa ólta.

Cassius Clay cùtra Henry Cooper I

Con disdòt combatimèncc sènsa pirdìn gne ü, el talento del Clay l'ìa zamò recunusìt endel mónt de la box, però l'ìa mìa ciapàt tat en cunsiderasiù per vìa del sò stìle de tirà che l'ìa qualificàt come «póch ortodòs». Cùtra ai schémi tradisiunài e sènsa respetà la postüra de combatimènt, el Clay l'afrontàa i sò aversàre coi bras sténch e l'ìa svèlt a müìs endré per schià i cùlpi dei sò aversàre; però a sò favùr el gh'ìa l'agilità de pè e mà, e chèste ölteme, aisebé che le parìes dèbole, le picàa de léna. Se dizìa che i éra caraterìstiche mìa abitüài per en pézo màsimo e piö tìpiche dei pézi welter.

Ai 18 de zögn del 1963 el g'ha afrontàt l'inglés Henry Cooper, en chèl che l'ìa el sò prim combatimènt de profesionìsta fò dei Stat Ünìcc. L'event el s'è tignìt al Stàdio de Wembley. La sò squàdra la gh'ìa zamò 'n fil de fal combàter cùtra al Sonny Liston, en campiù zà afermàt, e i cunsideràa el combatimènt en Inghiltèra 'na tàpa 'mportànta. Però, prìma del match a Londra el gh'ìa combatìt cùtra Doug Jones che, aisebé che l'ìa piö lizimbrì, el l'ìa fat tribülà per töt el combatimènt.

De l'ótra bànda envéce el Cooper, che 'l vantàa el tìtol de campiù del Commonwealth, l'ìa 'n sportìf respetàt endel sò paés. Le cà de scomèse le ghe dàa mìa tàte pusibilità de ènser al Cooper per vìa del pézo (84 chìli) tròp lezér cùtra ai 94 chìli de l'americà. El Cassius Clay el s'ìa orsàt a dì che el g'harès batìt l'inglés en sich ripréze. El dé del combatimènt, con töt el püblich zamò agitàt per le sò dichiarasiù en pó de streacabröt, Clay l'è riàt söl ring condena curùna söl có.

Al inìsio del combatimènt el Cooper el s'è mustràt agresìf, e 'ndel prim round el g'ha fat nì fò 'l sanch del nas al Clay. Endel segónt e tèrs round el Clay el s'è riciapàt, e 'l g'ha dervìt 'na ferìda sùra l'öcc del britànich conden dèster, ma 'nvers la fì del quart, el Cooper el g'ha centràt en gàncio sinìster che 'l g'ha mandàt al tapé el Clay per la segónda ólta de la sò cariéra de profesionìsta.

En pó sunàt, l'è riàt a tiràs sö, e 'ndel intervàl el sò alenadùr el g'ha fat la balosàda de ambià fò 'na dicusiù perchè 'l dizìa che 'l guànt del sò boxör el s'ìa taiàt, e i óter i dizìa che l'ìa stat lü a taiàl condena lamèta.

Fatostà che l'arbitro el g'ha auturizàt a cambià 'l guànt e töt chèsto cazì el g'ha dat tép al Cassius Clay de riciapàs. Endela quìnta ripréza el Clay el g'ha tacàt a martelà de pégn el sò aversàre, l'arcàda del Cooper la nàa a sanch e la se remarginàa mìa. A la fì l'arbitro el g'ha 'nterumpìt el combatimènt per KO tècnich a favùr del Cassius Clay. El New York Times el g'ha scriìt a mèret de chèsta quìnta ripréza che «en du minücc e quìndes segóncc l'americà l'è nat arènt a destacàga 'l có al britànich»; ma el stès Clay el g'harès amitìt che el Cooper el l'ìa «picàt tat de léna che apò a i sò antenàcc en Africa i l'ìa sintìt».