Muhammad ibn Mūsā al-Khwārizmī
|
|
Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda. |
Abu Ja'far Muhammad ibn Musa Khwarizmi (nasìt a Corasmia presapóch endèl an 780 – mórt presapóch endèl an 850) l'è stat en matemàtich, astrònomo, astròlogo e geògrafo persià.
L'ìa natìf de la regiù de la Corasmia (Khwārezm, o 'n presià Kharazm) e 'l g'ha vivìt a Baghdad, a la córt del calìfo al-Maʾmūn, che 'l l'ìa numinàt responsàbil de la sò bibliotéca, la famùza Bayt al-Hikma, "Bàita de la Sapiènsa", de Baghdad. Sóta la sò diresiù divèrse de le òpere matemàtiche principài de l'antichità i è stàde traducìde 'n lèngua àraba.
L'è l'autùr del al-Kitāb al-mukhtaṣar fī ḥisāb al-ǧabr wa al-muqābala, el prim lìber che g'ha tratàt la sulusiù sistemàtica de le equasiù lineàre e de segónt gràdo. L'è cunsideràt per chèsto 'l pàder de l'àlgebra, L’àlgebra de al-Khwārizmī l'è cunsideràda 'l fondamènt e la préda de cantù de la scènsa.
La paròla stèsa "algebra" la vé del àrabo al-jabr (ripristinà) , giöna de le dò operasiù piö dopràde per resòlver le equasiù de segónt gràdo come discriìt endèl sò lìber. El lìber Algoritmi de numero Indorum, tradusiù latìna de giü dei stüde piö 'mportàncc söl sistéma de nömerasiù indià, el g'ha 'ntruducìt la notasiù puzisiunàla e 'l nömer zéro 'ndèl mónt ucidentàl, endèl sècol XII. La paròla algoritmo e la sò variànt méno dopràda algorismo la vé de Algoritmi, la latinizasiù del sò nòm.
Contributi
Modifega.png)
I sò stüde i è stacc suratöt fondamentài per l'algebra, la trigonometrìa, l'astronomia/astrologia, la geografìa e la cartografia. El sò ategiamènt sistemàtich e lògich endèl resòlver le equasiù lineàre e de segónt gràdo lel g'ha dat fùrma a la disciplìna de l'algebra; el stès vocàol algebra el vé del nòm de 'na operasiù, cuntignìt apò 'ndèl tìtol del sò lìber al-Kitāb al-mukhtasar fī hisāb al-jabr wa 'l-muqābala (الكتاب المختصر في حساب الجبر والمقابلة), scriìt endèl an 825 e traducìt en latì endèl sècol XII secolo col tìtol “Algoritmi de numero Indorum”, fórse la prìma òpera compléta söl sistéma de nömerasiù indià.
Vergöne de le sò riflesiù i è fondàde söi stüde atronòmich de la Pèrsia antìca, de la Babilònia, de l'India e de la scènsa greco-elenìstica.
L'al-Khwārizmī el g'ha apò sistematizàt e curigìt i dati geogràfich de Tolomèo riferìcc a l'Africa e al medio Oriènt. 'N óter test de 'mportànsa fondamentàl l'è 'l Kitāb surat al-ard ("Lìber sö la fùrma de la tèra ", traducìt come Geografia), che 'l prezènta le cuurdinàde de località de la part del mónt cunusìda e 'n particolàr de chèla part mensiunàda endèl òpera geogràfica de Tolomeo, ma co valùr migliuràcc per chèl che riguàrda la longhèsa del Mar Mediteràneo e l'übicasiù de 'na quach cità de l'Àzia e de l'Àfrica.
El g'ha ìt 'na part apò 'ndèla realizasiù de 'na càrta geogràfica del mónt per el Calìfo al-Ma’mūn e 'l g'ha partecipàt al progèt per la determinasiù de la circonferènsa de la Tèra, co la coordinasiù del laurà de 70 geògrafi empegnàcc a mèter zó 'na màpa del “Mónt cunusìt” a l'época. [1]
L'al-Khwārizmī el g'ha apò elaboràt 'na série de tàole astronàmiche, de derivasiù persiàna antìca, che i è restàde 'n üzo per sich sècoi. L'è stat l'enventùr del "quadràt de le ómbre" ciamàt apò "scàla altimétrica", en strümènt de doprà 'nsèma al astrolàbe per mizürà altèse e distànse.
Àlgebra
Modifega
L' al-Kitāb al-mukhtaṣar fī ḥisāb al-ǧabr wa-al-muqābala l'è 'n lìber de matemàtica scriìt envèrs l'an 820 dòpo del Signùr. El lìber el pórta 'n nacc i stüde dei matemàtich indià Brahmagupta e del matemàtich elenìstich Diofanto sö le equasiù algébriche e 'l se traàta de 'n tratàt dotàt de sitematicità che pò l'è deentàt en pónt de riferimènt per el svelöp de l'algebra modèrna[2] gràsie a la tradusiù en latì col tìtol de Liber algebrae et almucabala fàda del Roberto de Chester a Segovia, 'ndel 1145,[3] e a chèla de Gerardo de Cremùna.
Aritmètica
Modifega
El lìber ciamàt Algoritmi de numero Indorum ("al-Khwārizmī söi nömer indià") l'è scampàt endèna tradüsiù latìna, ma l'uriginàl en lèngia àraba l'è nat pèrt. La tradüsiù l'è stàda fàda 'ndèl zenér del 1126 de Adelardo de Bath, che 'l gh'ìa traducìt apò a le tabèle astronòmiche 'ndèl 1126. El tìtol uriginàl en àrabo facilmènt l'ìa Kitāb al-Ǧamʿ wa al-tafrīq bi-ḥisāb al-Hind.[4] ("Lìber sö l'adisiù e la sotrasiù segónt el càlcol dei Indià").
Riferimèncc
Modifega- ↑ Enciclopedia Britannica on-line, al-Khwārizmī
- ↑ [1] Silvio Maracchia, Algebra – al-giabr, Treccani-Scuola
- ↑ O'Connor, Abraham bar Hiyya Ha-Nasi
- ↑ Julius Ruska, Zur ältesten arabischen Algebra und Rechenkunst. ISBN 3-533-03817-3.
Bibliografìa
Modifega- Ali Abdullah al-Daffa, The Muslim contribution to mathematics, Londra, 1978.
- Barnabas Hughes, Robert of Chester's Latin translation of al-Khwarizmi's al-Jabr: A new critical edition, F. Steiner Verlag, Wiesbaden, 1989, ISBN 3-515-04589-9.
- Fredrick Rosen, The Algebra of Mohammed Ben Musa, Kessinger Publishing, 2004, ISBN 1-4179-4914-7
- (DE) Fuat Sezgin, Geschichte des arabischen Schrifttums, E. J. Brill, Leiden, 1974.
- Jan P. Hogendijk, "al-Khwarizmi", Pythagoras, 38 (1998), no. 2, pp. 4-5 (disponibile anche qui Arqiviad qé: [2] )
- Jeffrey A. Oaks, Was al-Khwarizmi an applied algebraist?. The University of Indianapolis.
- (EN) Abraham bar Hiyya Ha-Nasi, biografia in MacTutor
- John J. O'Connor, Edmund F. Robertson, Arabic mathematics: forgotten brilliance? in MacTutor
- Nito Verdera, South America on ancient, medieval and Renaissance maps Arqiviad qé: [3] .
- R. Rashed, The development of Arabic mathematics: between arithmetic and algebra, Londra, 1994.
- Salomon Gandz, "The sources of al-Khwarizmi's algebra", Osiris, i (1936).
- Rosen, Fredrick (2004-09-01). The Algebra of Mohammed Ben Musa. Kessinger Publishing. ISBN 1-4179-4914-7.