Silene vulgaris
|
|
Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda. |
La Silene vulgaris (en bresà: virzulì) l'è 'na piànta de la famìa botànica de le Caryophyllaceae, che pò l'è la famìa dei garòfoi. L'è 'na piànta apresàda 'ndèla cuzìna tradisiunàla: se càta le prìme fòie piö tènere, prim che la piànta la fàghe 'l galèl, e se le dopèra 'ndèle minèstre de ris o, come contórno, saltàde 'n padèla compàgn de le spinàse.
| Silene vulgaris (Moench) Garcke | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| occ.: Stridul or.: Virzulì | ||||||||||||||||
 | ||||||||||||||||
| Classifigazion sientífiga | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| Nomm binomial | ||||||||||||||||
| Silene vulgaris |
Disatribusiù e hàbitat
Modifega
L'è 'na pianta uriginària de le zòne temperàde de l'Euràzia e de l'Àfrica del nòrt. L'areàl el s'è istindìt sucesivamènte a l'Amèrica setentriunàla e a l'Austràlia.
La crès söi riù erbùs, en bànda ai sentér e a le stràde e 'ndèi ciós, de la pianüra 'nfìna 'n àlta montàgna.
Descrisiù
ModifegaLa fùrma biològica de la S. vulgaris l'è emicriptòfita scapùza (H scap): piànta perenànta per mès de böcc a l'altèsa del teré (emicriptòfita), col as fiuràl piö o méno sènsa fòie (scapùza).
La strütüra radicàl l'è rizomatùza a bàze lignificàda. La g'ha divèrse raìs e raizìne segondàrie che part del rizòma.
El gamp el g'ha 'n aspèt erbàceo ma 'l stà sö bèl drit. El pol véser lis (piö de spès) o apéna apéna peluzèt. Endèla part piö àlta el gamp el pöl véser en bris tacolét (vischiùs).
Le fòie i è de tìpo ovàt o lineàr-lanceolàde (mìa tat strète). El culùr l'è vért con quach riflès celèst o 'n sèrte varietà apò a vért che tìra al gris sèner. Le fòie bazài le g'ha 'l gambì e le fùrma 'na rözèta.chèle che crès söl gamp e söi ramilì i è sèsii (le g'ha mìa 'l gambì) e le vé fò opòste en corispondènsa dei gróp.
La 'nfiurescènsa l'è làsca del tìpo a panòcia con 3 - 9 fiùr che pindùla zó, lónch dei 5 ai 15 mm.
En particolàr la 'nfiurescènsa la vé definìda bìpara cioè i fiùr i crès de töte dò le bànde rispèt al fiùr apicàl..
.jpg)
I fiùr i è ermafrudìcc (diòich o polìgami) e pentàmeri.
El càles el g'ha la caraterìstica fùrma a balunsì a fùrma de öf (lóch a l'endópe de la larghèsa) gamosépalo (cioè i sépali i è fundìcc ensèma); el culùr el pöl véser vért ciàr ciàr o ròza–biànch che tìra al maròn ciàr. Sö la superfìche endóche gh'è 'l rigonfiamènt gh'è 'na vintìna de nervadüre longitudinàle, colegàde con dèle ótre nervadüre trasversàle piö cürte e méno evidènte e precìze. El càles el conté töt l'ovàre e pò a la càpsula frötìfera e de chèsto derìa la sò strütüra sgiónfa töta particolàr. Söl càles en piö gh'è dei décc terminài lónch 1/6 del càles. Chèsti décc i è papilùs e peluzècc. Chèsta strütüra l'è persistènta.
I pétali de la coròla i è 5, i è de culùr biànch o ròza ciàr. I fenés condèn öngia che ànsa fò del càles, lónga compàgn del càles stès. L'öngia l'è completamènte dividìda (bilobàda) en dò lacìnie patènte subspatolàde o oblanceolàde,. Dimensiù de l'öngia: larghèsa 3 mm; longhèsa 8 mm.
- i stam i è 10 e i ànsa fò del càles.
- i stéi i è 3, pò a lùr i ànsa fò del càles coi stìmmi apéna apéna peluzècc. El ginecèo l'è sùpero e tricarpelàr sincàrpich.
- Fiuridüra: el fiorés de Màgio a Setèmber
La 'mpolinasiù la vé fàda del vènt, de le àe de le barbèle, suratöt chèle che ùla la nòt. La fùrma particolàr a balunsì co la bóca strèta la ghe 'mpedés ai insècc gròs de nà dét isé 'l fiùr el rèsta deèrt 'nfìna a dòpo che gh'è nit scür per fà che i insècc che ùla de nòt che i è piö pesègn i pöde nà a catà 'l pòline.
El fröt l'è 'na càpsula glubùza o a fùrma de pér, tacàda 'nsèma al càles, persistènta e condèna curùna de 6 décc apicài. La càpsula, quan che l'è madüra l'è lónga tré ólte 'l carpòfor (el gambì bazàl picinì che 'l té sö la càpsula – àrda la figüra ché 'n bànda). El fröt l'è deiscènt endèla part àlta e 'l sbat atùren tàta somésa.
Üzo gastronòmich
ModifegaLe prìme fòie apicài catàde 'n primaéra prim che la piànta la fàghe sö 'l galèl i è apresàde 'ndèla cuzìna tradisiunàla. Se le dopèra per dàga saùr a le minèstre de ris (ris coi virzulì) o saltàcc en padèla col botér, compàgn de le spinàse, per acompagnà 'l cudighì o 'l salàm buìt. En sèrte pòscc el virzulì 'l vé cönsömàt apò a crüt ensèma a l'ótra 'nsalàda de stagiù.
Bibliografìa
Modifega- Duran, Núria; Morguí, Mercè i Sallés, Mercè: Plantes silvestres comestibles. ECSA, Barcelona, zögn del 2004. Col•lecció Pòrtic Natura, núm. 20. ISBN 84-7306-467-4, plana 21.