Wikipedia

Alarico I

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda.


Alarico I (nasìt entùren al 370 – mórt a Cozènsa endel 410) l'è stat rè dei Vizigòti del 395 'nfìna a la sò mórt (410).

L'è famùs per ìga sachegiàt Roma per la prìma ólta dòpo de otsent agn, l'öltema ólta i éra stacc i celti de Brenno endel 390 prìma del Signùr. L'è stat apò a 'l prìm véro rè dei Vizigoti che, dòpo presapóch vint agn de guèra sènsa fì, el g'ha capìt che gh'ìa de bezògn de 'n rè che 'l gestìes el potére suprémo e che 'l sìes mìa apéna en cunsigliér o 'n condotiér. Par che l'apartignìes a la stìrpa dei Baltingi ma se conós mìa per sigür la sò asendènsa.

Biografìa

Modifega

Zuinèsa

Modifega

Alarico el vé lüminàt per la prìma ólta andèle crònache quan che 'l gh'ìa presapóch vint agn (endel 390) e che, come zùen prìncipe de la stìrpa dei Baltingi, el g'ha guidàt i Vizigoti, i Uni e dele ótre tribù che pruignìa de la spónda mansìna del Danubio endel'invaziù de la Tracia, cülminàda endèl sachègio de la pruvìncia. L'emperadùr romano Teodosio I endèl 391 l'è 'ntirvignìt de persùna, ma l'è stat ogèt de 'n emboscàda dré al fiöm Maritsa, endóche el g'ha res•ciàt de restà copàt. Endèl 392 i Vizigoti de Alarico i è stacc sircondàcc sö la Maritsa dei soldàcc del generàl Stilicone, ma l'emperadùr Teodosio el i ha mìa ülìcc pönéser e 'l i ha lasàcc riturnà endèla sò pruvìncia (la Mesia) e 'l g'ha renöàt el contràt zamò stipulàt endel 382.

Endela Batàia del Frigido (fiöm aflüènt de l'Isonzo), combatìda ai 5 de setèmber del 394, 'ntra Teodosio e Arbogaste (sostenidùr de l'uzurpadùr Flavio Eugenio), 'ndela quala le trüpe dei foederàcc i éra comandàde del goto Gaina, Alarico el g'ha servit e l'è restàt fedél a l'emperadùr de oriènt Teodosio come càpo de la vanguardia custitüìda de soldàcc vizigòti. Aisebé de ìga perdìt en gran nömer de òm però Alarico e i vizigòti i è mìa stacc gran chè recunusìcc: Alarico 'l g'ha mìa utignìt el gràdo de magister militum de l'ezèrcit romano che gh'ìa stat emprumitìt e dopo che gh'è mort l'emperadùr, ai 17 de zenér del 395, el generàl Stilicone el g'ha rimandàt endré i Goti endela sò pruvìncia e 'l g'ha mìa pagàt el tributo anöàl che Roma la ghe versàa. Chèsti facc i g'ha cuntribüìt a fà saltà la pàce che gh'ìa stat concordàt 'ntra Goti e Romani e a fà turnà a ambià fò béghe nöe.

Re dei Vizigòti

Modifega
 
Le migrasiù dei Vizigoti, 'ntra la fì del sècol IV e 'l prensépe del sècol V

Alarico 'l vé proclamàt rè dei Vizigòti 'ndèl 395 e, amò 'nvèrs per vìa de la mancàda nòmina a magister militum, el g'ha minàt el sò pòpol a 'nvàder la Tracia, dòpo el s'è ritiràt envèrs la Macedonia, endoche l'è stat fermàt söl fiöm Peneo. Piö tàrde el g'ha 'nvadìt la Tessaglia, endóche 'l g'ha duzìt scuntràs col generàl Stilicone, regidùr de l'Imper romano de Ucident, per cönt de l'emperadùr Onorio, aidiàt del gòto Gaina, comandant de l'ezèrcit de l'impér bizantì. Ma l'emperadùr Arcadio el g'ha domandàt a Stilicone de rientrà en Ucidènt e a Gaina de rientrà a Costantinopel, ma de lasà en cuntingènt a le Termopili per defender la Grecia.

Alarico, fórse aidiàt de 'n tradimènt, el s'è 'mpadrunìt del pas de le Termopili e 'l g'ha streersàt Beosia e l'Atica, el g'ha ocupàt el Pireo e 'l g'ha ubligàt Atene a arindìs e lé l'è restàt sènsa sachegiàla. Piö tarde el s'è dirigìt envers Eleusi, 'ndoche el g'ha distrugìt el tempio de Demetra, (e chèsto el g'ha mitìt 'na fì definitìva a le celebrasiù dei Mister eleusini. Endel an 396, töt el Peloponézo l'ìa ocupàt, Corinto, Argo, Sparta e divèrsi óter pòscc i g'ha patìt le violènse dei dei Vizigòti.

Endel 397, Stilicone l'è sbarcàt a Corinto conden ezèrcit e 'l g'ha casàt vià i Vizigoti de l'Arcadia e 'l i ha sircundàcc a Elice. Ma, amò 'na ólta, reciamàt endré per 'na ribeliù 'n Africa, el g'ha risparmiàt Alarico, ànse el s'è aleàt cond lü, per ìghel come aleàt cùtra l'imper de Oriènt[1]. Alarico alùra el s'è ritiràt söi mucc endel nord de l' Epiro, endoche Arcadio, endel 399, el g'ha izibìt dei sólcc e 'l l'ha numinàt magister militum de l'Illyricum, en sostànsa Goernadùr de l'Epiro zamò ocupàt, e 'l g'ha utignìt isé la pàce. Alarico el se n'è 'mprufitàt de la colaborasiù co l'Impér de Oriènt per renforsà i sò òm, e suradetöt el g'ha püdìt rearmài coi arsenài romàni

En Italia

Modifega

Endel an 400, Alarico l'è partit de l'Epiro e, dopo véser pasàt de Aemona (la Lübiana del déd'encö), endel 401 l'è riàt en Italia, e de Aquileia el g'ha ciapàt la diresiù de Milà (Mediolanum), endoche gh'ìa séde l'emperadùr Onorio, ma l'è stat fermàt de Stilicone de le bànde de Pollenzo (402), e 'ndoche la fómna e i fiöi de Alarico i è stacc facc prizunér, che però el g'ha numinàt Alarico magister militum pör che 'l lasès l'Italia.

Dòpo eser nat vià de l'Italia, Alarico el s'è mìa slontanàt tròp dei cunfì e ndel 403 l'è turnàt a pasà 'l cunfì per nà a asedià Verùna, endoche l'è stat scunfigìt amò 'na ólta de Stilicone, e 'ntat che 'l sercàa de troà la maniéra de scapà föra dei cunfì l'è stat abandunàt del principe Saro, che l'è pasàt ai ùrdegn de Stilicone. Endel 404 Alarico e Stilicone i g'ha troàt en acórde endèl qual se renöàa l'aleànsa cutra l'Impér de Oriènt, e 'l g'ha duzìt riturnà endel Epiro ma prèst el l'ha turnàt a lasà per nà a stabilìs endel Norico e 'n Panònia. Adognimodo, Stilicone el g'ha fat en maniéra che a Alarico se ghe pagàes en tribùto perché el stès coét e 'l contrebüìes a tègner sota contròl i cunfì orientài, dàto che 'l vülìa nà a Costantinopel ndoche l'emperadùr de Oriènt Arcadio l'ìa mórt el prim de màgio del 408.

Endel'istàt del 408 Stilicone el vé sospetàt de tradimét e 'l pèrt le fidùcia de l'emperadùr Onorio e 'ndel més de óst el vé copàt. Alarico prìma el ghe domànda 'n tribùto a Onorio per nà vià del Norico e trasferìs en Panònia. Onòrio el rifüda e isé Alarico (envèrs la fì del 408), sènsa stà a spetà sò chignàt Ataulfo, che l'ìa en Panònia co le trüpe gòte e une, el tùrna a invàder l'Italia e — per la prìma ólta dei tép de Brenno — el mèt sóta asédio la cità de Roma, che la rìa sö l'òrlo de 'na caristìa. Dòpo ìga ubligàt el Senato de Roma a pagà 'n tribùto bèl salàt[2], el léa l'asédio e 'l se spòsta 'n Toscàna endóche el g'ha liberàt en gran nömer de schiàvi germànich. Entàt el sò chignàt Ataulfo l'è riàt apò a lü 'n Italia coi renfórs, endel 409. Dòpo 'n acórde mìa nat en pórt col Onorio, riparàt a a Ravèna[3], Alarico el ritùrna edel Làsio, l'òcupa Ostia e 'l ghe domànda al Senato depunì Onorio e proclamà come emperadùr el prefèt de la cità, Prisco Attalo. Il Senato romano l'acèta e Prisco el nòmena Alarico magister militum.

El sach de Roma

Modifega
 
'Na miniadüra del sècol XV che ilüstra el sach de Roma del 410

Ensèma col Attalo, Alarico el g'ha ubligàt le cità de la cispadania a sotamitìs a Attalo[4] e pò l'è nat a mèter sóta asédio Ravenna. Onorio, strümìt, l'ìa zamò dré a pensà de scapà a Costantinòpoli, quan che la g'ha risiìt 'na mà de 'n cuntingènt de 4.000 soldàcc bizantì e 'ntàt la pruvìncia africana che l'ìa restàda fedél a Onorio la s'ìa riultàda e Roma l'ìa tùrna a rés•cio de caristìa. Attalo alùra el ritùrna a Roma 'ndoche però el se rifüda de mandà 'n ezèrcit de goti en Africa per regolà la quistiù e 'l manda apéna dele fórse pötòst scàrse cumpunìde de Romani. Le fórse mandàde de Attalo le vé scunfigìde isé che i rifurnimèncc de formét e òio i vé blocàcc e la caristìa a Roma la pegiùra. Alarico el léa l'asédio a Ravenna e 'l se reönés co Attalo a Ariminum (Rimini) endoche el la destetöés en püblich e dòpo el tùrna a dèrver le tratatìve col Emperadùr Onorio[5][6].

Onorio el g'ha organizàt alùra de 'ncuntrà Alarico a 12 chilòmetri föra de Ravenna. Entàt che Alarico el spetàa söl pòst concordàt per troàs, Saro, en càpo gòto aleàt de Onorio e nemìco züràt de Ataulfo, el g'ha atacàt Alarico e i sò òm conden manìpol de soldàcc Romani.[7][8]

Alarico el scàmpa a l'emboscàda e, encapelàt per l'asiù a tradimènt e per töcc i tentatìf de mitìs decórde nacc a mal, el völ piö pröà a mitìs decorde col Onorio e 'l tùrna a dirigìs envers Roma, che 'l mèt sóta asédio per la tèrsa e öltema ólta.[9] Endel més de óst del 410, i Vizigòti i èntra a Roma per la Pórta Salaria, fórse dirvìda del dedét de elemèncc malcontécc per la situasiù de caristìa, e 'l sachègia la cità per tré dé ré a fìla.[10]

Divèrsi citadì de Roma i vé facc prizunér e dopràcc o vindìcc come schiàvi, la stèsa sorèla de Onorio, Galla Placidia la vé ciapàda prizunéra.[11][12] Divèrsi abitàncc de la cità i scàpa 'nversa la pruvìncia africana.[13]

La mórt de Alarico

Modifega
 
Alarico el vé sotràt endèl lèt del fiöm Busento. Inciziù sö lègn del 1895.

Alarico, dòpo ìga sachegiàt Roma, el se mèt en màrcia envers la Calabria. El g'ha edèa de invàder la pruvincia africana perchè chèsta, per vìa de la prudusiù de formét, l'è deentàda la ciaf per tègner l'Itàlia. Entàt che le naf le vignìa perparàde per el viàs, quan che oramài i éra quàze prónte e cargàde, 'na bröta böràsca la g'ha danegiàt e fat afondà 'na buna part de la flòta, divérsi òm i è negàcc e l'operasiù la g'ha duzìt véser abandunàda. Alarico, fórse malàt de féer el mör poch tép dòpo de le bànde de Cozènsa.[14] Segónt 'na legènda, el sò còrp l'è stat sotràt endèl lèt del fiöm Busento come öl 'na tradisiù del pòpol dei Vizigòti. El córs del fiöm el sarès stat deviàt entàt che se scaàa la fòsa, e 'l còrp del càpo gòtich sotràt ensèma a divèrsi tezór. 'Na ólta finìt el mestér, el fiöm el sarès stat riportàt endèl sò lèt natüràl e i schiàvi che g'ha fat el laurà i è stacc copàcc per fà 'l pòst el restès segrét.

El pòst de Alarico a càpo dei Vizigòti el vé ciapàt del sò chignàt Ataulfo che tré agn dòpo el spuzarà la sorèla de Onorio, Galla Placidia, che l'ìa stàda ciapàda come ostàgio ai tép del sach de Roma.

Riferimèncc

Modifega
  1. ↑ Stilicone per vìa de chèsto fat, a Costantinopel, l'è stat deciaràt nemìco del a patria.
  2. ↑ Ferdinand Gregorovius, Storia della città di Roma nel Medioevo, Einaudi 1973 p.70: A 'na segonda embaserìa Alarico el respónt che 'l se sarès contentàt de 'n rescàt de 5000 libre dóre e 30000 d'arzènt; e pò 'l ach tremila pèi pitüràde de porpora, quatermìla tòneghe de séda e 3000 libre de spésie, segónt le ezigènse del l'üzo barbàrech.
  3. ↑ Onorio el gh'ìa recunusìt e 'l gh'ìa mandàt le 'nsègne imperiàle al uzurpadùr Costantino III che a Arles el gh'ìa creàt en régn endependènt, e 'n càmbe el g'harès duzìt combàter cùtra i Vizigòti.
  4. ↑ Julian Reynolds, "Defending Rome: The Masters of the Soldiers", (Xlibris Corporation, 2011), pagine 91-92.
  5. ↑ Julian Reynolds, "Defending Rome: The Masters of the Soldiers", (Xlibris Corporation, 2011), pagina 92.
  6. ↑ The Cambridge Ancient History Volume 13, (Cambridge University Press, 1998), page 127
  7. ↑ The Cambridge Ancient History Volume 13, (Cambridge University Press, 1998), page 127
  8. ↑ Peter Heather, The Fall of the Roman Empire: A New History of Rome and the Barbarians, (Oxford University Press, 2006), pagina 227.
  9. ↑ Peter Heather, The Fall of the Roman Empire: A New History of Rome and the Barbarians, (Oxford University Press, 2006), pagine 227-228.
  10. ↑ Julian Reynolds, "Defending Rome: The Masters of the Soldiers", (Xlibris Corporation, 2011), pagina 92
  11. ↑ Sam Moorhead and David Stuttard, “AD410: The Year that Shook Rome”, (The British Museum Press, 2010), pagina 132-133.
  12. ↑ Julian Reynolds, "Defending Rome: The Masters of the Soldiers", (Xlibris Corporation, 2011), pagina 93.
  13. ↑ R. H. C. Davis, "A History of Medieval Europe: From Constantine to Saint Louis", (3rd ed. Rutledge, 2006), pagina 45.
  14. ↑ Erik Durschmied, From Armageddon to the Fall of Rome, p401
Utegnüü da "https://lmo.wikipedia.org/w/index.php?title=Alarico_I&oldid=974480"