Climatulugia

Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada.

Climatulugia in general

La climatulugia a l'è el studi del clima, definii cume i cundiziun del temp vardaa in sü i periud de temp lungh; i usservaziun del temp che 'l fà dì per dì a l'è el caamp de la meteurulugia. In sustanza, la climatulugia la varda la periudicità di fenomen che süceden a livel meteurulogich (che sarien i cicli climatich) e i fatur climatich, che sien natüraj upür artificiaj; el se capiss inscì che cunt i istrüment de la climatulugia el duvaria vess pussibil fà di previsiun per el fütür.
La climatulugia, in del stüdi de l'evulüziun del clima, la stüdia la circulaziun atmusferica, la cumpusiziun de l'atmusfera, la sitüaziun radiuativa tra la Tera e el Suu e el trasferiment de calur tra l'atmusfera e i cuntinent e tra diferent sit in sü la Tèra.

Al dì d'incö, ghe vör dìl, la climatulugia la pö vess ammò cunsiderada una scenza piuniera, vist che i ricercadur a hin desluntan dal truà di legg per spiegà in toto i mecanism che regulen el clima de la Tera; a l'è minga ammò pussibil, per esempi, fà di previsiun giüst in sül clima de una part del pianeta in d'un quaj periud fütür. A l'è generalment recugnussüü, a livel de ricerca, che el clima a l'è regulaa da equaziun diferenziaj basaa sü legg fisich, ma quaj hin quij legg chì l'a munan de descuvrill nissün; el clima a l'è cunsideraa un fenamen stucastich, e a stüdiàl ghe vör fà aprussimaziun vüna dopu l'altra, che fan vegnì föra un resültaa trop boz per vess afidabil.

Istrüment de la climatulugia

I climatolugh a duperen, per el stüdi del clima de adess, i seri de dat meteurulogich (temperadür, precipitaziun atmusferich, pressiun, e.v.i.); tüt quij dat chì a hin necessari per fà cur i mudej, duperaa per cugnuss e prevedè el clima in di periud fütür, che sien trii mes upür vint an; al dì d'incö, in tüt i modi, i mudej an munan de rivà a vess sücür e i previsiun che el fà un mudel a pöden vess anca fisc diferent da quij de un alter.

In manera diferenta a lavuren i stüdius del clima di an indree, segund i regul de la paleuclimatulugia.

Climatolugh famus

• Francis Galton
• Edmund Halley
• Wladimir Köppen
• Helmut Landsberg
• Hubert Lamb
• Milutin Milanković
• John Russell Mather