Dialett cunees
El Cunees l'è on dialett del Piemontes ocidental, parlaa a Coni e in di paes intorna.
El gh'ha di fort somijanz col Turines, tant che 'l Biondelli l'aveva miss denter a 'sto grupp dialettal.
Diffusion, variant e caratteristigh
ModifegaEl cunees l'è minga parlaa in tutta la provincia: de fatt a ovest a troeuvom i parlad occitann, a sud i dialett de transizion col ligur (o proppi ligur, compagn del dialett ormeasch), a est el langaroeu.
Donca, menter el dialett de la città l'ha ciappaa de sigur pussee influenz de la parlada turinesa, i parlà del contad che hinn minga occitan, ligur e langaroeu, man a man se vesinen a quei alter dialett. Foeura de la città donca podom trovà el rotacismo (tipigh di dialett rustigh piemontes), la conversion di articoi in o o lo inscambi de ël e via inscì.
Esempi de dialett
ModifegaLa parabola del Fioeu Trason
ModifegaDialett de Coni
Modifega
Un òm a l'ha avù doi fieui.
E 'l pì giovo ëd costi a l'ha dit al pare: "Pare, dème la mia part!" e chiel j'ha dàje lo ch'a-j tocava.
Passà quàich dì, radunàsse tut, ël fieul pì giovo s'è partìsne dë cà pr'ëd paìs lontan, e a l'ha mangià ël fèit sò ant le ribòte.
Quand l'ha avù consumà tut, j'è vnùje 'nt col paìs 'na carestìa, e chiel l'ha comensà patì la fam.
E l'è andàsne e s'è giustàsse con 'n sitadin ch'a l'ha mandàlo a soa campagna a governè i pòrs.
E l'avrìa vorsùsse parè la fam con d'agian ch'i crin mangiavo, e podìa gnanch avèine.
Tornà 'nt sè stèss, a l'ha dit: "Quante përsòne 'd servissi ant la cà ëd mè pare l'han ëd pan fin ch'a veulo, menter ch'mi sì i meuro ëd fam!"
Ah! I partireu, j'andreu dë mè pare e-j direu: Pare mi i l'heu mancà contra ël ciel e contra ëd voi;
i son pì nen degn d'essi ciamà vòst fieul; pième com 'na vòsta përsòna ëd servissi".
E, ausandse, s'è andàsne dë sò pare. E mentre ch'a l'era 'ncó lontan, sò pare l'ha conossùlo, e-j ha fàje compassion e, corendije 'ncontra, l'ha 'mbrassàlo e basàlo.
E 'l fieul a l'ha dìje: "Pare, mi i l'heu mancà contra ël ciel e contra ëd voi; mèrito pì nen d'essi ciamà vòst fieul".
E 'l pare l'ha dit aj domestich: "Prèst, tirè fòra ël vestì pì bèl e butèilo; dèje l'anèl ant ël dì e caussélo ëdcò bin!
Peui piè 'n vitèl bin grass e massèlo; veuj ch'i stago alegher.
Përchè 'sto fieul l'era mòrt e l'è arsussità; j'era pì nen e l'è tornà" e a s'è fàsse un bon past, e s'è mangiàsse.
Ël fieul pì vèj l'era 'n campagna; tornand a cà, quand l'è stàje vsin, a l'ha sentì ël tapage.
E l'ha ciamà un servitor '"còsa ch'a l'era lò?"
E chiel a l'ha dìje: "Vòst frèl a l'è tornà e vòst pare l'ha fèit massè 'n bèl vitèl grass përchè ch'l'è tornà san e salv".
Alora 'sto-sì l'è 'ndèit in còlera, e volìa pì nen ëntrè. Ma ël pare a l'è sortì e l'ha comensà a preghèlo.
E l'àut a l'ha dit a sò pare: "Mi, l'è tanti agn ch'i 'v servo sensa mai avéj mancà 'n èt, e j'éve mai dàme 'n cravòt dë mangèmlo con i mè amis;
Mentre ch'apena vnù 'sto vòst fieul, ch'a l'ha mangià tut ël fèit sò con dë bagasse, j'éve subit fèit massè 'n vitèl grass".
E 'l pare a-j ha dìje: "Oh, mè fieul, ti 't ses sempre con mi, e lò ch'i heu mi l'è tò;
Ma bsognava bin tratè fèsta, përchè 'sto tò frèl a l'era mòrt e l'è arsussità; s'era përdùsse, e a l'è tornà".
Bernardino Biondelli, Saggio sui dialetti gallo-italici, 1853, pag. 508
A-j era un òm ch'a l'avìa doi fieui.
Ël pì giovo un dì a-j ha dìje: "Mè pare, dème tut lò ch'a 'm ven ëd mia part!" e 'l pare a-j ha dàje mèss ël sò patrimòni.
Dë lì a pòchi dì, dòp avèj dà ël bondì a tuti, a l'é partì e l'é 'ndàsse a fermé 'nt un paìs lontan dov, a fòrsa ëd désse al bel temp, a l'ha sgairà tut ël fàit sò.
E dòp d'avèj consumà tutcòss a l'avìa, a-j è sopragiont ënt col paìs una tal carestìa che 'sto fieul a comensava a conossi còss'l'era ël bisogno.
A l'é andà al servissi d'un paisan ch'a lo mandava a goardé ij animaj.
A 's sentìa desideri d'ampìsse la pansa dlë giand ch'i crin mangiavo, ma a trovava nsun ch'a-j në dèissa.
Tornand ënt chiel istèss, a l'ha dit: "Quanti servitor a stan bin a cà ëd mè pari, a mangio fin ch'a veulo e mi, pòvr disgrassià, i son condanà a murì sì ëd fame!
i veui partì, j'andreu a trové mè pare e-j direu: Mè pare, j'heu mancà contra ël ciel e contra ëd voi;
i son pì degn d'essi ciamà vòstr fieul, considerémi mach pì com un dij vòstri servitor".
A l'é partì e a l'é tornà dë sò pare. Quand a l'ha vist dë lontan sò pare, pià dë la compassion, a s'è nen podùsse tnì d'andéje ancontra, ëd sautéje al còl e 'd basélo.
Sò fieul a-j ha dicc: "Mè pare, j'heu mancà contra ël ciel e vers ëd voi, i son pì nen degn d'essi ciamà vòstr fieul".
Ma ël pare a l'ha dit aj sò domestich: "Su, portéje un vëstì neuv, déje un anèl a un pàira ëd scarpe;
e peui mné sì un vitèl bin grass, massélo, mangiomslo;
përché cost mè fieul a l'era mòrt e a l'é rescuscità, s'era përdùsse e i l'oma trovàlo" e a 's son butàsse a fé festa.
Ël pì grand dij doi fratèj, ch'a l'era 'n campagna, quand a l'é tornà e ch'a l'ha sentì tanta alegrìa,
a l'ha fàit vnì un servitor e a-j ha ciamàje còss a-j era ëd neuv;
chiel a-j ha rispòst: "Tò fratèl a l'é tornà e tò pare ëd tanta giòja l'ha fàit massé un vitèl grass përché a l'é tornà san e salv".
A l'é vnù la bile al primigenit, e a volìa pì nen entré an cà. Ma sò pare l'é surtì s'la pòrta e a l'ha pregàlo.
Chiel a-j ha rispòst: "Mè pare, a l'é già tanti ani ch'i 'v servo sensa trasgredì nsun dij vòstri ordini e i m'avì mai dàme solament un cravèt dë mangiélo con i mè amis.
Ma përché mè fratèl, ch'a l'ha sgairà tutcòss a l'avìa con ëd fomne dël bèl temp, a l'é tornà, voi 'j fèi subit massé un vitèl grass".
"Mè car fieul" a-j ha rispòst ël pare "ti t'é stà sempre con mi, e tutcòss a l'é mè, a l'é tò;
Absognava ben ch'i 'm ralegrèissa, përché tò fratèl l'era mòrt e a l'é resucscità; s'era përdùsse e i l'avoma tornàlo a trové".
Chabrol de Volvic, Statistique des provinces de Savone, d'Oneille, d'Acqui et de partie de la province de Mondovi, formant l'ancien département de Montenotte, 1824 pag. 342-343
Alter variant
Modifega- Fossano: Un òm a l'avìa doi fieui. E 'l pì giovo a-j ha dìje: "Pare, dème la mia part ch'a 'm ven!" e 'l pare a l'ha fàit le part. Quàich dì dòp a s'è andàsne 'nt un paìs ben lontan, e a-j è pa 'ndàje vàire, ch'a l'ha fàit sauté tut, abandonandse a ògni sòrt ëd piasì.
- Caraglio: Un òm a l'avìa doi fieui. Ël pì giovo dij doi l'ha dit al pare: "Pare, dème lo ch'a 'm ven ëd mia part!" e 'l pare l'ha divis e-j ha dàje lò ch'a-j tocava. E dë lì a quàich dì, butà 'nsèm tut ël fàit sò, ël fieul pì giovo së 'n partìsne pr'un paìs lontan, dov l'ha fàit prà nèt ëd tut con vive dë spensierà.
- Torre Pellice: Un òm avìa dui fì. E lo pì giovo dì a sò pare: "Pare, doneme la part de ben che me ven!" e a-li ha partagià seui ben. E un pòch apreu, quand lo fì pì giovo ha agù tut rabastà, a se n'è anà fòra ent un paìs leugn, e là l'ha dessipà sò ben en vivand ent la desbàucia.
- Mondovì: Un òm o r'aìva dò fì. Ër pì zovo dij doe o r'ha dicc a sò pare: "Papà, dème 'r mè tòch dër facc mè!" e chel o r'ha spartì tra ëd chei ra ròba chë 'j vnàiva. Dë lì a pòci dì, rabarà tut, ër fì pì zovo o 's n'è andà 'nt un paìs dë lons e là o r'ha facc balè 'r facc sò vivend a boca ch'veutu.
Saggio sui dialetti gallo-italici, de pag. 507
Ona novella del Boccasc
ModifegaDialett de Coni
Modifega
I diso donque ch'ënt ij temp dël prim re 'd Cipro, dòp dla conquista dla Tèra Santa fàita dë Gottifrè di Buglione, a l'è arivàje che 'na sgnora ëd Guascògna a l'è andàita 'n pelegrignage al Sepolcro, e 'n ritornand, dë dontrè balòss s'è ricevùsse d'insult grossolan. E chila, lamentadsne sensa fin, l'ha pensà d'andè a fè le soe plente al re. Ma quaicun a l'ha dìje ch'a l'avrìa fàit un pertus ënt l'àqua, përchè l'era tan' dë pòch e bon a nen che, bin lontan ëd fè giustìssia dij tòrt dij àutri, në lassava ansi cori 'n'infinità ëd coi fàit a chiel istèss, con 'na viltà vergognosa, tant che chiunque l'avìa quàich crussi, 'ndasìa a sfoghèsse fasendije quàich figura. Sëntend so-sì cola fomna, disperà ëd vendichèsse, për consolèsse 'n pòch ënt ël sò dëspiasì, a s'è proponùsse 'd vorèj 'ntachè la pcitëssa ëd cost re, e l'è 'ndàje dnans ën piorand e a l'ha dìje: "Mè car Sgnor, mi i ven-o nen ën toa presensa përchè ch'i 'm speta 'na vendeta dl'ingiùria ch'l'è stàme fàita, ma për 'na sodisfassion i 't prego mach ëd mostrème comë it fas a sufrì cole ch'i sento che l'han fàte, përtant che imparand dë ti i peussa sufrì la mia con passiensa, che a sa Nossgnor comë volontè it la darìa, s'i podèissa, pòsto ch'it sas portèje così bin".
Ël re, ch'l'era stàit fin ënlora meusi e pigher, comë se a 's desvièissa dë durmì, comënsand dë l'ingiùria fàita a cola fomna, ch'a l'ha vendicà solenement, a l'è vnù 'n severissim persecutor ëd tut col che dë 'nlora 'n avanti a l'avèissa comèss quàich còssa contra l'onor dla soa coron-a.
Giovanni Papanti, Parlari italiani in Certaldo, 1875, pag. 199-200
Alter variant
Modifega- Bagnasco: Com i disìo, quand a-j era ël re 'd Cipri, dë peui che Gotifrè di Buglion a-j ha fàit l'aquist ëd Tèra Santa, a l'è capità ch'na gran sgnora guascòn-a a l'è andà in pelegrinage al San Sepolcr e, tornand andré, arivà a Cipri, a-j è vnùje fàit oltragi dë 'd brigantaja.
- Bastia Mondovì: Donque i dìo che quand Cipri l'ha 'vù sò prim re, dòp che Gotifrè 'd Buglion l'ha conquistà la Tèra Santa, a-j è capitàje ch'una nòbil ëd Guascògna l'è 'ndàita 'n pelegrinage al Sepolcr, dë dovë tornad, arivà a Cipro, certi canajon l'han vilanament oltragiàla.
- Ceva: Dunque i digh che 'nt ij temp dij prim re 'd Cipri, dòp ch'a r'è stà pià ra Tèra Santa dë Gotifrè 'd Buglion, o-j è capitàje ch'na fomna gentil ëd Guastagna a r'è 'ndà 'n peregrinage àu Sepolcr, dër qual tornand, arivà 'n Cipri, a r'è stà barbarament insultà dë dij birbon.
- Govone: A digh donque che ant ij temp dël prim re 'd Cipri, dòp la conquista dla Tèra Santa fàita dë Gotifrè 'd Bujon, a l'è capità che una sgnora ëd Guascògna a l'è andàita 'n pelegrinage al San Sepolcr e ant ël tornè a cà, rivà 'n Cipri, a l'è stàita vilanament oltragià dë 'na partìa d'òmini pervèrs.
- Mondovì: 'Ndoca i diva che 'na vòta, 'nt ij temp dër prim re 'd Cipro, dòp che ra Tèra Santa a r'eva stàcia conquistà dë Gotifré 'd Bojon, j'é capitàje ch'na sgnora ëd Guascogna a r'é 'ndàcia 'n pelegrinage për lagiù dë lons land j'é o Sant Sepolcro; e tornand peu 'ndré, ruvà a Cipro, a r'é stàcia 'nsultà 'n tuce re manere dë 'na màniga ëd sassin e 'd balòss ch'i-j evo là.
- Saluzzo: I dìo dunque ch'al temp dël prim re 'd Cipri, dòp la conquista fàita ëd Tèra Santa dë Ciafré 'd Bojon, a l'è capità ch'una sgnora nòbila ëd Guascogna a l'è 'ndàita 'n pelegrinage al Sepolcro, dë dovë an tornand, arivà a Cipri, e lì dë quàich balòss e vilan a l'è svergognà.