Dialett alsazian
El dialett alsazian (nòmm local: Elsassisch o Elsässerditsch; in todesch: Elsässisch, o Elsässerdeutsch) l'è on dialett del todesch alemann parlaa in la pupart de la region francesa de l'Alsazia (in del tocch pussee a nòrd de l'Alsazia, la lengua del loeugh, inscambi, l'è 'l Franch, on dialett todesch central e minga del sud come l'Aleman).
L'area alsaziana, oltra che col mond neolatin di lengov d'oïl, la confina cont i parlad todesch centrai, compagn del Lothringer Platt. L'alsazian el ris'cia l'estinzion.
Classificazion
Modifega- Lengov indoeuropei
- Lengov germanigh
- Lengov germanigh occidentai
- Todesch de sora (Hochdeutsch)
- Todesch alemann (Alemannisch)
- Bass alemann (Niederalemannisch)
- Alsazian
- Bass alemann (Niederalemannisch)
- Todesch alemann (Alemannisch)
- Todesch de sora (Hochdeutsch)
- Lengov germanigh occidentai
- Lengov germanigh
Esempi de Paroll Alsazian
Modifega| Lumbard | Alsazian | Volt Alemann | Todesch Standard | Dialet Svev | Franzes |
|---|---|---|---|---|---|
| cà | Hüüs [hyˑs] | Huus | Haus | Hous | maison |
| loud | lüüt [lyˑd̥] | luut | laut | lout | bruyant |
| gent/popul | Lit [lɪd̥] | Lüt | Leute | Leid | gens/peuple |
| incö | hit [hɪd̥] | Hüt | heute | heid | aujourd'hui |
| bel | schen [ʃeːn] | schö | schön | sche | belle/beau |
| tera | Ard [aˑɾd̥] | Ärd | Erde | Erd | terre |
| scighera | Nabel [naːb̥l̩] | Näbel | Nebel | Nebl | brouillard |
| aqua | Wàsser [ʋɑsəɾ] | Wasser | Wasser | Wasser | eau |
| om | Mànn [mɑˑn] | Maa | Mann | Mà | homme |
| mangià | assa [asə] | ässe | essen | essa | manger |
| trincà/bev | trenka [d̥ɾənɡ̊ə] | trinkche | trinken | trenka | boire |
| piscin | klai [ɡ̊laɪ̯] | chlei | klein | kloi | petit, petite |
| bagaj | Kind [kɪnd̥] | Chind | Kind | Kind | enfant |
| di | Däi | Dag | Tag | Dàg | jour |
| dona | Frài | Frou | Frau | Frau | femme |
Toponomastiga
ModifegaNòmm de città alsaziann cont el nòmm frances e todesch de ona part e quell alsazian de l'altra:
- Strasburgh (Strasbourg/Straßburg): Strossburi
- Colmar/Kolmar: Colmer
- Mulhouse/Mülhausen: Mehlhüsa
- Altkirch: Àltkírech
- Soultzbach-les-Bains/Bad Sulzbach: Sulzbach
- Bellemagny/Baronsweiler: Baretswiller
S'Elsässisch hitt: l'Alsazian al didincoeu
ModifegaAl dì d'incoeu l'Alsazian l'è parlaa de manch del 40% di gent de la region (soratutt i grand, che l'insegnen pròppi pòcch ai sò bagai), vist i agn e i agn de azion centralista del Statt frances, applicada vers tutt i parlà regionai.
Besogna poeu anca dì che a part l'azion de "francesizzazion" scomenciada del governa frances in del 1918 (ciovè l'ann che l'Alsazia l'è passada per la primma voeulta sota 'l controll frances e quand che 'l pensà nazionalista l'era in gran voga in de l'Euròpa intrega). Despoeu la segonda guerra mondial, l'Alsazian l'è devegnüü la langue de l'ennemi, ciovè la lengua del nemis (di Todesch). Tancc Alsazian hann inscì traa a monton la soa lengua, la soa coltura e gh'hann daa dent a provà in tucc i moeud de devegnì "Frances". I gioven de la minoranza todescòfena alsaziana se senten in del sò coeur "Frances" e minga on quejcòss d'òlter, al contrari di gioven de òlter minoranz, come per esempi i gioven todescòfen in provincia de Bolzan (Italia) che se senten nò Talian. Dessora quell lor el todesch l'imparen nò in sù i banch de scoeura e allora, in di oeugg de tancc gioven, la soa lengua mader l'è domà une langue de vieux (ona lengua de vegg) o une langue de paysans (ona lengua de villan). Per esempi quand che vun el và in d'ona bottia e 'l tacca sù a parlà Alsazian, anca se la commessa l'Alsazian el capiss, la resposta l'e squas semper in Frances. Perchè? Perche lee la se vergògna, compagn de tanc Lombard, de parlà la sova lengua mader. L'Alsazian, allora, l'è minga domà on parla di vegg e di villan, ma anch e soratutt on parlà "privaa": vun l'Alsazian, se 'l parla, 'l parla in de la soa cà o cont on circol bell stregg de amis e parent, e minga in pubblegh.
A bon cunt l'è anmò parlaa cont ona certa vitalità in confront ad alter lengov minoritari frances. Poeu, d'on para d'agn, hann anca taccaa su e insegnàll in d'ona quaj scoeura e, del 2002, tucc i agn fann su ol festival ciamaa "E Friejohr fer unseri Sproch" (ciovè "una primavera per la nosta lengua") cont fest, padijon, fer e marcaa in tutta l'Alsazia che se cruzzien de la promozion e del mantegniment de la lengua mader. L'è pacifigh che 'l declin de l'Alsazian se ved prima de tutt in di città grand 'me Strasburgh puttòst che in campagna.
Anca se l'Alsazian l'è dree a sparì come lengua viva, la soa influenza la se sent 'me substraa in del frances regional, che l'è on frances cont on quai costrutt de origin germaniga.