Wikipedia

Dialet lissandrin

(Rimandad de Dialett lissandrin)

Lombard Occidental

Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada.

El dialet lissandrin (nom nativ: Lissandren) a l'è un dialet de la lengua piemuntesa (in particular del piemuntes uriental) che l'è parlaa a Lissandria e arent.
Per el dialet lissandrin a gh'è una granda ducümentaziun storega di pueta e di scritur dialetai. A hin impurtant, anca s'a hinn minga tant, i persunag lissandrin che hann scrivüü in dialet fin del XVI secul (per esempi narativa o satira).

Carateristigh

Modifega

El dialet lissandrin el gh'ha inflüenz del ligür e del lumbard.

  • La terza persona plüral la gh'ha despess 'me prunom clitigh u inveci de a
    • pms.: a l'é; lis. u l'è
  • Di volt la letera ü la se müda in i
    • pms.: ün; lis. in
  • La püpart di a tonigh la vegn una o verta (che in l'urtugrafia piemuntesa la ven scrita 'me una ä)
    • pms.: Lissandria; lis. Lissòndria

In efet, el Lissandrin e i sò variant arius se tröven in del bel mezz del teritori di Quater Pruvincc, una zona induve se sa minga ben indè l'è che la finiss una lengua e 'n scuminca un'altra, perchè tüt i sò parlad, che sien lumbard, piemuntes, emilian o ligür, gh'han carateristigh de tücc i quater grüp lenguistigh.

Esempi de dialet lissandrin

Modifega

Vista la vesinanza del lissandrin a l'Insübrigh, quei testi chì hin staa trascrit cun l'urtugrafia ünificada del Lumbard ucidental.

Parabula del Fiö Trasun

Modifega

Dialet de Lissandria

Modifega
 
Bernardino Biondelli Saggio sui dialetti gallo-italici, p. 548

In òm l'éiva dói fiói.
Er pü giuvu 'd 'sti fiói l'ha dicc a sò pari: “Papà, dam ra part di beni ch'u 'm tuca!”. E lü u j'ha spartì e u j'ha dacc ra sò part.
E da léi a pochi dì, er fió pü giuvu l'ha facc sü tüt e l'è andacc ant in pais luntàn, e là l'ha sgarà tüt er facc sò a fè der sbauci.
E quand ch'u n'èiva pü nént afacc, i è stacc 'na gran carestia ant cul pais, e lü l'ha prinsipiaa a slantè par vivi.
E l'è andacc e u s'è intrudüt an cà 'd jön di sitadìn 'd cul pais ch'u l'ha mandaa a ra sò cassénna a fè ra vuardia ai ghén.
E bramava d'ampìss ra panza der gianduri ch'i mangiavu i ghén, e ansön a i na dava.
Ma quand ch' l'ha vist u sò disingan, l'ha dicc: "O quanta gent 'd servissi an cà 'd mè pari, ch'i han der pan a uffa, e méi acsichì a ma mór dra fam!
L'è mèj ch'a m'aussa, e ch'a vaga da mè pari, e a i dirò: Papà, méi a i hò mancaa contra u Sé e contra téi
A 'n merit gnianca pü d'essi ciamaa tò fió. Tratmi cmè ch'a fissa jön d'u tò servissi".
E sü ch' l'è stacc, l'è andacc da sò pari. Entratant ch' l'era ancura luntan, sò papà u l'ha vist e pijà da ra cumpassión u j'è curs ancontra e u n'ha brassaa er còl, e u l'ha basaa.
E ist fió u j'ha dicc: "Papà, i hò mancaa contra u Sé e contra 'd téi. A 'n merit gnianca d'essi ciamaa tò fió".
Er pari l'ha dicc ai sò servitur: "Prestu, tirè fora l'avstii pü presius, e bütèigli andoss, e mitìj l'anè ant u dii e i stivalèn ai pè.
E amnè chì er vidèl grass, e massèli, e ch'u 's mangia e ch'u 's staga alegramént.
Perchè ist mè fió l'era mort e l'è risüscitaa, u 'sera pers e u s'è truvaa". E léi i han prinsipiaa a fè un gran past e stèssni alegher.
Anlura er fió prim a l'era an campagna e quand ch'u turnava, e avzinàndsi a ra cà, l'ha santii ch'i sunavu e ch'i balavu.
E l'ha ciamaa jön di servitur e u l'ha interugaa 'se ch' l'era su chì.
E l'ater l'ha rispost: "L'è turnaa a cà tò fradèl e tò pari l'ha massaa in vidèl grass perchè u l'ha ricüperaa san e salv".
E lü l'è andacc an còlra e 'n vuriva pü antrè drènt; donca l'è surtii fora er pari, ch' l'ha prinsipiaa a preghèli.
Ma lü a l'ha rispost e l'ha dicc al sò pari: "L'è zà tancc ani che méi a 't serv, e a 'n hò mai trasgredii jön di tò urdin, e 'n t' m'hai mai dacc in cravèt par ch'a 'm la gudissa con i mè amis.
Ma da dop ch'u j'è avnii chì ist tò fió, ch' l'ha divuraa tüt er facc sò con der doni cmè si séja, t'hai massà par lü er vidèl grass".
Ma er pari u j'ha dicc: "Fió, téi t'èi semper con méi, e tüt cul ch'a i hò méi l'è tò.
Ma l'era ben giüst da fè in gran past e da fè festa perchè ist to fradèl l'era mort e l'è risüscitaa; u s'era pers e u s'è truvaa".
Bernardino Biondelli, saggio sui dialetti Gallo-Italici, pag. 548

Dialet de Valenza

Modifega
 
Bernardino Biondelli Saggio sui dialetti gallo-italici, p. 245

In om a l'ava doi fioi.
E 'l pü giovo 'd lor a l'ha dicc äl pari: "O papä, demi la part dla roba ch'am partoca!" e lü a j'ha spartii.
E dopo pochi dì, äl fió pü giovo, cataa sü tütcoss, a l'è andacc änt in pais lontän, e l'ha traa via 'l fat sò vivenda dla pü bela.
[...]
ibidem, pag. 245

Alter variant

Modifega
  • Castellazzo Bormida: In om l'ava düi fanciot. E ir pì pcit d'icc ch'a coì l'ha dicc a su pari. "Bapà, demi ra part ëd tit cul ch'a 'm tuca!" E chili u j'ha facc antar lur ir part dir facc sò. E da léi a poich déi, cassà t'coss ansemu, ir fì pcit u 's n'è andacc an di pais luntan e là an sbauci l'ha sgairaa tit cul ch'l'eiva.
  • Castelnuovo Bormida: Ün om a l'eiva doi fioi. E 'l pì giovo a l'ha dit a sò pari: "Papà, dem un poch cula part che un pò tochemi!" ed il pari a j'ha dat la sò porsion a tüti doi. Da lì a poich dì, mess ansem tüt le sò cose, il fió pì giovo a l'è andà 'nt un pais ben lontan, e là l'ha fat andä il fat sò ant vissi e bagorderie.

Una nuvela del Bucasc

Modifega

Dialet de Lissandria

Modifega
 
Giovanni Papanti I parlari italiani in Certaldo p. 67

Av diró dónca che ai témp der prim der pais ch'i disu Cipri, giüst an po' dòp che in cèrtu Gufrè 'd Bujón l'ha facc ra cunquista dra Tèra Santa, ina gran dama dra Gascònia r'è andacia 'n pelegrinagi au San Sepülcher. Va' che turnanda da là, cmè ch'r'è rivaia a Cipri, la s'è 'mbatia ant 'na maniga 'd pelgrami, ch'i r'han insültaia 'd 'na brüta manéra. Lè, pòvra dòna, tüta trista e magugnaia par sólei, e sénsa pudéisasni dä pas, r'ha pensaa d'andä dau re par fäss ar sò rasón. Ma quaichedön u j'ha dicc an bèla avèrta ciära, ch'ra scanseissa i pass, parchè u re l'éra 'n taròss sénsa puntigliu e sénsa vargògna e csì gram, che ben luntan da fä giüstisia di afrónt di ater, bèla lü u lassava par gargaréia ch'i 'j na féissu püra a péndi, a ra mira che chisiséia ch'l'éiss avì quaich capsturn par ra vita, u sa sfugava ans ar sò spali fandij quaich dispréssi o scarcagnandli. Quand ch'ra santii paricc, 'sta siura r'ha pers ra speransa d'avéi sudisfasión ma, s'u 'n fiss ater par sulevässi anca lè ant quaica manéra d'u só magòn, a s'è miss an tèsta d'andä l'istéss dau re a dìjni quater dra só plandrunaréia; e cundifati, a s'è presentaia da lü ch'òr lagrimi ai ócc e a j'ha dicc: "An crèditi nénta, o re, ch'a séia avnia chì da téi par t'am fassi giüstisia dra balussada ch'i m'han facc... nò; ma an paga armanch at prègh che t'am mustri cmè 't fai a digerìti an santa pas tücc i vitüperi ch'a sént ch'i 't fan; parchè acséi amparanda, a póssa purtä anca méi con pasiénsa ist afrónt che u sa u Signur s'at daréissa vulantéra, s'a pudissa, da purtä insema ai ater, da zà ch'a vigh che t'hai ar spali csì bòni".
A sentènda 'sta rasón u re l'è rmast tüt murtificaa e, giüst cmè ch'u s'asvigéissa anlura, l'ha slarga i ócc e, cminsipianda a fä bóina giüstisia dl'afrónt facc a cula siura, cmè che prima l'éra pigher e trascuraa, atartant l'è dventaa pò filón, danda 'dòss sénsa remissiòn a tücc cui là che pó u 'j fiss soutaa u rat da fä quaich sgarb a l'unur dra só curógna.
Giovanni Papanti, Parlari italiani in Certaldo, 1875, pagg. 67-68

Dialet de Casal Cermelli

Modifega

Ant i temp dir prim re 'd Sipar, dop che Giufré Büjòu u 'sera ampadrunii dra Tera Santa, u j'è capitaa che 'na siura 'd Uascogna r'è andacia 'n piligrinagi au Sepulcar; quandi ch'a 's na turnava a cà, arivaia ch'r'è stacia 'nt Sipar, r'è stacia 'ngiraia ant 'na brita manera da 'na mania 'd scarus. Par su coi, chira r'ha 'vii tant dispiasì ch'a 'n pudiva pì rachiä, e u j'è amnì an ment d'andäili a dì au re. Ma u j'è stacc cucadì ch'u j'ha dicc ch'l'era inütil, pirchè ch'l'era tantu 'n povar mischì e uaruat che autar che fä giüstisia ai aucc par i antort ch'i avu arsvii, u 's tniva an santa pas ticc cui ch'i 'j favu a chili; e sei che i 'j na favu tancc e franch da sparsiaa! Pr'ist, ticc cui ch'i avu cuch dispiasì, i 's na sfugavu fandij di spressi o cujunandli. Cula dona, quand ch'r'ha santii parecc, avganda ch'a 'n pudiva nenta vandicässi, pr'avei almeno 'n sfogh au sò dulur, r'ha aussì spunsiuné csì 'n pò cul gram ransii d'in re. Donca a j'è andacia adnäu a pianzanda, e a j'ha dicc: "Ir mì car siur, an ven nenta adnäu au Siurèia pirchè ch'a uacia 'na vandeta di antort ch'a i ho arsvii; ma 'n cambi, pr'avei 'na quaich sudisfasiòu, a vureiva am pò ch'u 'm mustreissa ant che manera che chili u suporta ticc cui sgarb ch'a i ho santii ch'i 'j fäu; pirchè csei amprendarò a däm pas 'd cul ch'u m'è stacc facc a mei. E u Signur u 'l sa s'a mì la dareissa nenta a chili, da zà ch'l'ha 'r spali csì bogni".
Cul re, ch'l'era 'd longh stacc in povar aurip, squasi ch'u s'asvigeissa anlura da drumì, l'ha cmansaa a sgnachei 'n bun tenament par l'angiria facia a 'sta dona, e poi u 's j'è bitaa propi 'd spirbiòu a dä ir facc ch'u 'j amniva a ticc cui che dop d'anlura il busticheissu chili.
ibidem, pagg. 69-70

Dialet de Fresonara

Modifega

A digh donch che ant i temp dir prüm re 'd Cipri, dop ra cunquista facia dra Tera Santa da Gotifré 'd Büglion, l'è capitaa che ina gran dama 'd Guascogna 'n pelegrinagg l'è andacia au Sepulcri, e tornanda 'ndree, arivaia a Cipri, l'è stacia trataia 'd brüta minera da di pochi 'd bon. Lee a 'n podeiva pü dàss pas d'ist afront, e l'ha pensaa d'andàsni a lamentà an cou re. Ma u gh'è stacc ëd quei ch'i gh'han dicc ch'a sareiva stacia fadia persa, pirché u re l'era csì 'n cagadübi che ancambi 'd fà giüstisia ai atri di afronti arsvüi, o na supurteiva lee 'd quei ch'i 'gh feivu d'u tort: ansi, u maltrateiva ancu quei là ch'i 's lamenteivu d'avei fastüdi, giüsta tant per sfugàss. Ista dama, santanda acsì, disperaia 'd pudei fà vendeta, pir consolàss csì 'n pò, l'ha pensaa d'aurei murtificà u re; andandsni pianzanda dadnan a lee e gh'ha dicc: "Sior re, mì a 'n ven nenta a ra tò presensa pirché ch'a specia vendeta 'd l'afront ch'i m'han facc; ma pr'aveini 'na sodisfassion, a 't pregh che ti 'm mostri cmè 't fai a sufrì quei ch'i m'han quintaa ch'i t'han facc a tì, pirché ch'a possa 'mparà da tì a supurtà quei faci a mì con pasiensa, ch'u sa u Signur quant aurantera a 't j'arnünsiareiva a tì, ch'a vegh ch'ti suporti csì ben".
U re, che fin anlura l'era stacc bela chiet, l'ha smijaa ch'u 's füssa svigiaa; l'ha prinsipiaa a vendicà l'ingiüria facia a 'sta dama, e d'anlura l'ha persegüitaa tüci quei là ch'i feivu dir cossi contra l'unur dra sò curogna.
ibidem, pag. 72

Bibliugrafia

Modifega

Ligam de föra

Modifega
Utegnüü da "https://lmo.wikipedia.org/w/index.php?title=Dialet_lissandrin&oldid=1240700"