Triticum durum
|
Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa bresàna moderna. |
El Triticum durum (o Triticum turgidum L. subsp. durum) l'è 'na piànta de la famìa de le Poaceae che la aparté al zèner Triticum. L'è cunusìt perlopiö col nòm de formét dür.
| Triticum durum L. | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||||
| Classifigazion sientífiga | ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
| Nomm binomial | ||||||||||||||||||
| Triticum durum L. |
L'è 'n formét tetraplòide uriginàt de 'na ibridasiù 'ntra dò spéci selvàdeghe emparentàde, difundìde endèla "Mezalüna fèrtil": el Triticum urartu (2n=14, genòmi AA) e 'na spéce amò de identificà del zèner Aegilops sesiù Sytopsis condèl corédo cromosòmich 2n=14, genòmi BB. L'ìbrido spontàneo el g'ha dat urìgin a la spéce Triticum dicoccoides (2n=28, genòmi AABB), el progenitùr salvàdech del quàl l'òm del neolìtich el g'ha demestegàt el formét dür presapóch cóme che 'l conosóm al dé d'encö.
L'è giöna de le spéci de formét col piö alt valùr nütritìf, dàto che la g'ha en contenùto de glùtine alt e l'è furmàt de proteìne per el 12÷14%. L'è 'na piànta bèla rezistènta a la söta e a le malatìe, però a cultiàla la rènt de méno che sèrte ótre spéci de formét.
'Na caraterìstica che la permèt de ditìnguer el formét dür del formét tèner (Triticum aestivum, esaplòide, 2n=42, genòmi AABBDD) l'è che quan che i è madüre le cariòsidi i è vitrùze e mìa farinùze. Chèsto per vìa de la cumpuzisiù protèica particolàr del formét dür, che per chèsta rizù 'l dà per lo piö sémole e mìa farina.
Le proprietà de le proteìne del formét dür le fà che la màsa che se oté a 'mpastà le semole co l'àiva i è 'ndicàde suratöt per fà la pàsta. Perà endèl'Itàlia meridiunàla, de divèrsi sècoi le sémole, ri-masnàde per fàle piö fìne, le vé dopràde per fà dei pà tìpich, el piö famùs dei quài l'è 'l "Pà de Altamura". I pà de formét dür i g'ha 'na cunsitènsa particolàr, i è de culùr che tìra a 'l zàlt perchè i conté piö tacc carotenòidi, e ghe mèt piö tat a nì staladés, che nó chèi facc col formét tèner.