Francesch Carl de Velbrück
El Francesch Carl de Velbrück (François-Charles de Velbrück in Frances; Franz Karl von Velbrück in Todesch; Franciscus Karel de Velbrück in Olandes; Castell de Garath, arent a Düsseldorf, 11 giugn 1719 - Castel de Hex, arent a Tongres, 14 marz 1784) a l'è staa el princip-vescov de Liegi del 16 fevree 1772 al 1784.
Biugrafia
ModifegaIn del 1735, el Velbrück a l'era canònich de la Cattedral de Sant Lambert a Liegi. On ann pussee tard, l'è staa trasferii al Capitol per procura. L'è staa prima nomenaa arcidiacon de Hesbaye, poeu, in del 1756, pret officiant del Scel des Grâces. L'ann dòpo, l'è staa incaregaa d'ona mission diplomatega a la cort de Vienna. In del 1759 l'è diventaa Grand Maester de Palazz e Primm Minister del Gioann Teodòr de Baviera, che a Liegi el gh'aveva ona cort assee fastosa. A l'è staa inoltra canònich a Münster in del 1757 e in del 1765 el gh'ha avuu del Luis XV de Francia el comand de la badia real de San Nicòla de Cheminon, in Sciampagna. 'Sto percors eccezional in sul pian diplomatich e ecclesiastich el n'ha faa el soll personagg capazz de divegnì el noeuv princip-vescov de Liegi dòpo i elezion del 1772.
El sò regn l'ha viduu nass on mugg de iniziativ sociaj, artistich e intelletuaj. Quest despota illuminaa, dervii vers i idei progressista ch'eren dree a nass in di ultim desenni del Regim Antich l'ha provaa a introdù l'Illuminismo in del Principaa de Liegi. Ma per i pòcch danee ò per el pòcch podè, i sò progett hinn minga staa di success. L'ha regnaa in d'on period in del qual el Principaa l'era minga inscì tant dervii vers i idei noeuv come l'era lù. I sò tentativ per combatt i problema sociaj come la povertaa ò i differenz e i ingiustizzi de class hinn staa numeros ma hann minga modificaa realment i situazion peggior. L'ha scomenzaa di cambiament in di settor pussee different, compagn de la sanitaa pubblega (con la creazion de l'Ospedal General "San Leonard", per esempi). El Velbrück l'ha anca reformaa l'educazion, cont el fàla diventà accessibil a tucc con la creazion di Scoeur de Caritaa gratuit per i bagaj pòver e de on Pian d'Educazion per la Gioventuu del Paes de Liegi. L'ha vorsuu cambià radicalment i metod educatic di scoeur gesuita, ch'hinn staa soppress, con l'orientà l'istruzion vers i materi scientifich e matematich. El gh'ha avuu anca el progett de fà sù ona granda biblioteca pubblega. L'azion del Velbrück, grand protettor di artista, l'è stada essenzial in del Renassiment di art in del Principaa. L'ha inauguraa in del 1774 on'Accademia pubblega de pittura e scultura. A l'era anca on masson. Ma la soa òpera pussee importanta l'è stada la fondazion in del 1779 de la Societaa litteraria e de la Societaa d'Emulazion, loeugh d'inconter de la class intellettual liegesa, in contatt con quij de alter paes. Traj attivitaa de la Societaa gh'hinn staa la presentazion di àper di poetta e di artista e i scopert di scienziaa.
Quand l'è mòrt, in del 1784, gh'è succeduu el de Hoensbroeck, che l'è minga staa capazz de gestì el Principaa come lù e che a causa del sò malgoverno l'ha dà el via a la Rivoluzion de Liegi e, pussee in general, a la fin del Principaa.
El sò mausolee (adess restauraa) el se troeuva a partì del 2000 in del ciòster de la Cattedral de San Paol de Liegi. L'epitaffi a l'è testimòni del grand rispett del pòpol de Liegi in di sò confront. Gh'è de pensà, tra l'alter, che 'l sò còrp l'è minga staa faa burlà giò in d'ona fòssa comun con quell di sò predecessor duranta la Rivoluzion de Liegi, e nanca el sò mausolee l'è staa traa giò.
|
«Le peuple fut instruit par ses soins, ses bienfaits,
Il accueillit les arts, avança leurs progrès, |
(L'epitaffi)
|