Ladinia

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda.

La Ladinia l’è chèl insèma de alàde di Dolomiti che i se strèns ‘ntùren al Mut Sèla e ‘ndó che s’pàrla la lèngua ladìna, che l’è öna lèngua romànza de sostràt retìch.

I fà part de la Ladinia la Al Gardéna (Gherdëina), la Al de Fàsa (Fascia), la Al Badéa, ol Marebàn, ol Livinalónch o Fodom, Cortìna e ‘l sò teritòre, l’Ampesà (Anpezo). La Ladìnia l’è stàcia spartìda ‘n dò regiù de la Repüblica Italiàna, ol Trentì Süd Tiról e ‘l Vèneto, e ‘n trè pruìnse, la pruìnsa de Bolsà, la pruìnsa de Trènt e la pruìnsa de Belü.

In Ladìnia i ghe stà de cà piö o méno 35.000 persùne che i è quàze töte bùne de parlà la lèngua ladìna.

I cümü de la Ladinia

Cümü	En ladì	En todèsch	Pruvincia	Superfìce	Popolasiù (1)
Cortina d'Ampezzo	Anpezo	Hayden	Belluno	254,51 km²	6.150
Ortisei	Urtijëi	Sankt Ulrich	Bolzano	24 km²	4.569
Badia	Badia	Abtei	Bolzano	82 km²	3.237
Marebbe	Mareo	Enneberg	Bolzano	161 km²	2.684
Moena	Moena	-	Trènt	82 km²	2.628
Selva di Val Gardena	Sëlva	Wolkenstein in Gröden	Bolzano	53 km²	2.589
Pozza di Fassa	Poza	-	Trènt	73 km²	1.983
Canazei	Cianacei	-	Trènt	67 km²	1.844
Santa Cristina Valgardena	S. Crestina-Gherdëina	St.Christina in Gröden	Bolzano	31 km²	1.840
San Martino in Badia	San Martin de Tor	Sankt Martin in Thurn	Bolzano	76 km²	1.727
Livinallongo del Col di Lana	Fodom	Buchenstein	Belluno	99 km²	1.436
Corvara in Badia	Corvara	Corvara, 'na ólta Kurfar	Bolzano	42 km²	1.266
La Valle	La Val	Wengen	Bolzano	39 km²	1.251
Vigo di Fassa	Vich	-	Trènt	26 km²	1.142
Campitello di Fassa	Ciampedel	-	Trènt	25 km²	732
Soraga	Sorèga	-	Trènt	19 km²	677
Mazzin	Mazin	-	Trènt	23 km²	440
Colle Santa Lucia	Col	Verseil	Belluno	15 km²	418
TOTAL	-	-	-	1.191 km²	36.613

Economéa

L’economéa de la Ladìnia l’è bazàda quàze del töt söl türìsm, estìf, ma sùra de töt invernàl, dezà che i alàde ladìne i è tra i pòscc de ‘ndà a scià piö bèi al mónt, cóme paesàgio e cóme chilòmeter de pìste e qualità di ‘mpiàncc, de fati i fà part del Dolomiti Superski.

Union Generela di Ladìns dla Dolomites

La lèngua e la cültüra ladina i è stödiàde e tütelàde da la Union Generela di Ladins dla Dolomites che l’è stàcia fundàda ‘n del 1950. Ol giurnàl üficiàl de la Union Generela l’è ‘l setimanàl ciamàt La Usc di Ladins.

La Bandéra de la Ladìnia

La bandéra de la Ladìnia, nasìda in del 1922, l’à gh’à trè bànde metìde ‘n orizontàl de culùr blö, biànch e ért che i regórda ‘l cél, la nif di mucc e l’ vért di pràcc.

Arda ach

Urtizèi, Museum Gherdëina, Al Gardéna, Cianacèi, Lengua ladina, Ladin standard, Heinrich Schmid.

Referense

Belardi Walter, 2005, Breve storia della lingua e della letteratura ladina, Istitut ladin "Micurà de Rü" - San Martin de Tor.