Lengua ladina
|
|
Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada. |
El Ladin (nom nativ: ladin; ciamaa ladino in Talian e Ladinisch in tudesch) l'è una lengua Reto-rumanza parlada int i Dulumit intra el Trentin/Südtirol e el Venet, cioè int la Ladinia. El ladin l'è un parent strec del rumanc e del furlan. Inscí de scunfund no el ladin cunt el ladin giüdeo-spagnö (che l'è una lengua rumanza derivada de spagnö, lengua ebraica, türch, e grech), se parla de suent de Ladin dolomitan o Ladin standard.
El ladin l'è parlaa int i cumün de:
- Pruincia de Bulzan:
- Urtisèj (Ladin: Urtijëi, Tudesch: St. Ulrich, Italian: Ortisei)
- Santa Cristina de Gardena (Ladin: Santa Cristina Gherdëina, Tudesch: St. Christina in Gröden, Talian: Santa Cristina di Val Gardena)
- Selva (Ladin: Sëlva, Tudesch: Wolkenstein, Italian: Selva di Val Gardena)
- La Val (Ladin: La Val, Tudesch: Wengen, Italian: La Valle)
- Marèb (Ladin: Mareo, Tudesch: Enneberg, Italian: Marebbe), cunt:
- San Martin de la Tur (Ladin: San Martin de Tor, Tudesch: Sankt Martin in Thurn, Italian: San Martino in Badia)
- Badía (Ladin: Badia, Tudesch: Abtei, Italian: Badia), cunt:
- Curvara (Ladin: Corvara, Tudesch: Kurfar, Italian: Corvara)
- Còlfusch (Ladin: Colfosch, Tudesch: Kolfuschg, Italian: Colfosco)
- Pruincia de Trent (Val di Fassa):
- Canazej (Ladin: Cianacei)
- Campitell de Fassa (Ladin: Ciampedèl)
- Mazin (Ladin: Mazin)
- Puza de Fassa (Ladin: Poza)
- Vigh de Fassa (Ladin: Vich)
- Suraga (Ladin: Soraga/Sorega)
- Muena (Ladin: Moena)
- Pruincia de Belün:
- Val Livinalungh (Ladin: Fodom, Tudesch: Buchenstein)
- Curtina d'Ampess (Ladin: Anpëz, Tudesch: Petsch-Hayden)
El ladin de la Val di Fassa (Ladin: Val de Fascia) l'è divis in düü ram: el "Cazét" che l'è parlaa in de la part nord de la val, e el "Brach" che l'è parlaa in de la part sud. I diferens j'hinn principalment funulogich. Presempi, in Cazét "aqua" l'è "ega" menter in Brach l'è "aga".
El ladin l'è ricunussüü uficialment dal guveren italian, ma dumà per i parlant ch'i stan in delTrentino/Ades Vòlt, e non per quej ch'i stan in Venet.
Di parlad che gh'han di inflüenz ladinn se tröven anca in de la Val de Nun e in de la Val de Sul.
El Pader Noster in Ladin Dolomitan
ModifegaPere nost, che t'ies n cel, (Pader noster, che te seet in ciel)
sibe santificá ti inuem, (che 'l sia santificaa el tò nom)
vënie ti rëni, (che 'l vegna el tò regn)
sibe fata ti ulentà, (che la sia fada la tua vuluntà)
coche n ciel nsci n tiëra. (cume in ciel inscì in tera)
Da-nes ncuei nosc pan d'unidi,(dan incö el noster pan de tücc dì)
y lasce-nes dò nosc debit, (e perdunun i noster debet)
coche nëus lascion a nosc debitëures. (cume nüm je perdunum aj noster debitur)
Y non nes mené tla tentazion, (e menun minga in de la tentaziun)
ma libre-nes del mel, amen. (ma liberun del mal, amen)
(font:[1] Arqiviad qé: [2] )