Mayor gremeza

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda.

Mayor gremeza... l'è 'l nòm col qual se conós en manüscrìt ritroàt a Böegn endèl 1980. Se tràta de la piö antìca testemognànsa scriìda 'n bresà.

El ritroamènt

Endèla frasiù de Castèl, a Böegn, endèla primaéra del 1980, entàt che i ìa dré a ristrütürà 'na bàita 'ndèl cèntro stòrich de la frasiù, sóta 'na colòna de lègn che la tignìa sö la bóra de cùlem del tèt, gh'è saltàt fò 'na pergaména picinìna e mal conservàda e lé arènt gh'è stat troàt apò a 'n librèt de dimensiù mìa tat grànde e incomplét endèle pàgine.

El manüscrìt

La pergaména la cuntignìa 'n at, datàt 10 de màgio del 1355, òpera del nodér Bortolino Benolchini, zà cunusìt per dei óter docümèncc datàcc entrà 'l 1347 e 'l 1358.

L'óter librèt envéce l'ìa 'na laude, custitüìda de dò parcc: 'na prìma part de 'ntrudusiù che la reprezèntàa 'na sórt de manüàl de comportamènt del brào cristià e 'na segónda part furmàda de 'na 'nvocasiù al Signùr e a la Madóna e dòpo 'na Passio Christi (Pasiù del Signùr) col tradimènt de Giùda, el procès deànti a Pilato, la crucifisiù e i öltem momèncc de vìta del Signùr.

La cumpuzisiù la ghe và dré a le fùrme e ai andamèncc tìpich de le laudi de chèl perìodo là. 'N elemènt importànte però l'è chèl de la lèngua. Endèl tèst se tróa dét de le paròle de 'n regìster cólt, tradücìde 'n lombàrt orientàl ma mìa ricunducìbii a la tradisiù locàla, mes•ciàde sö a paròle che 'nvéce i è ricunusìbii come part de la tradisiù linguìstica de la Val Trompia.

La pàrt piö lónga de la laude l'è stàda ricunusìda come 'na tradüsiù 'n lombàrt orientàl de la Scriptura rubra, la segónda part del Lìber de le tré Scritüre del Bonvesin de la Riva.

Par che la Scriptura Rubra (scritüra rósa) la sàpe riàda 'n chèi agn là de le bànde de la Val Trompia e che la sàpe stàda tradücìda a Böegn o fórse che la sàpe stàda tradücìda 'ndèna quach ótra bànda, sèmper endèl'àrea de le parlàde Lombàrde Orientàle e che la sàpe riàda a Böegn zà tradücìda.

La lèngua e la scritüra del Trezènt i éra 'n gran diferènte dei idiòmi parlàcc al dé d'encö ma a lèzer l'òpera con atensiù l'è pusìbil riconóser i tràcc tìpich de le parlàde bresàne.

Dàto che 'l docümènt piö antich scriìt en bresà cunusìt 'nfìna a prìma de troà 'l manüscrìt de Böegn l'ìa 'n ótra Passio Christi, troàda del Giuseppe Bonelli 'ndèn còdes dei disciplinati e l'ìa stàda datàda 'nvers la fì del 1300 e 'l prensépe de 1400, la pergaména valtrümplina, datàda 'nvéce 'ndèla metà del 1300, la pöl véser cunsideràda la testemognànsa piö antìca che se conós al dé d'encö 'ndèl idiòma bresà.

El tèst

Ché sóta se ripórta 'na quach rìga de l'òpera:

• Faremo preg a Deo a Questi cominzament
  
• et a la soa mather ke preg l’omnipotent.
  
• Ke n’des a dir et a far tute l so placiment
  
• Ço ked is la scritura si se conven a dir
  
• De la pasin de Christ a ki ne plas hodir
  
• La qual per nu katif je plase sostegnir
  
• Bene questi paroli de panzer e da stremir
  
• Qui longa fis e dis del pasio del fy de la rayna.
  
• La qual si m’dia gratia et a mi sia vesina
  
• Ke parlo dritament de la pasion divina
  
• St’apreso si me scampo da la infernal pena.
  

Endèl bresà del dé d'encö el sunarès isé:

• Ambiaróm con ‘na preghiéra a Dio
  
• e a sò madèr che la préghes l’Onipotent
  
• Che nómes a dì e a fa töt de so gradimènt
  
• E per bontà sò el vègnes a compimènt
  
• Chèl che la dis la Scritüra isé come l’è giöst a dìl
  
• De la pasiù de Cristo a chi che öl sintìl
  
• Pasiù che per notèr pecadùr la sèrf a soportà
  
• Con rasegnasiù chèste parole de pianzer e dè dulùr
  
• Ché se parla e se dìs del fiöl de la regina
  
• Che la me dàghes gràsia e la me stàghes vizìna
  
• ‘Ntat che parle drit de la pasiù divina
  
• Semài che scamparó de la pena infernal.
  

Riferimèncc

• www.valtrompiastorica.it
• L. Bezzi Martini - Le pergamene di Bovegno all'archivio di stato di Brescia in Bovegno di Valletrompia, fonti per una storia - Brescia 1985 pàgine 93-107.
• Piera Tomasoni - Un testimone sconosciuto della scrittura rossa di Bonvesin en "Rivista italiana di dialettologia" nömer ünech, an XIII 1989 p.179.
• P. A. Bolognini, S. Del Bono, O. Valetti: "Mayor gremeza il mund no pothevela ancora aver... ": La passione di nostro Signore in dialetto trumplino dal manoscritto di Bovegno del secolo XIV, Biblioteca cümünàla de Gardù V.T. (BS); Màrs del 1996