Möd de dì

Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada.

Un möd de dì o fras idiumatega l'è una fras cun un significaa ch'el pö no vess truvaa 'ndanda adrera al significaa di parol singul che n'i fan part. Inveci, el significaa l'è figürativ e el se cunuss dumà atravers un üsansa cumün. In linguistica, i möd de dì j'hinn cunsideraa cume ecession al principi de cumpusiziunalità, e j'hinn in mes a un bel po' de discordia academica.

El John Saeed l'ha descrit i fras idiumatich cume "parol metüü insema che j'hinn pö diventaa fusilisaa".

Presempi, int l'espression lumbarda "lassagh i piüm", vün el pö no capì el ver significaa se el cunuss dumà el significà leteral di parol "lassagh" e "piüm". Quest el vör di che el ver significà (murì) l'è idiumatich. De suvent, i möd de dì i se pören no vultà diretament int i alter lenguv. Presempi, l'istessa espression in ingles l'è "to kick the bucket" (dà una pesciada al sidel).

Bergamasch

• Signùr di poerècc, chèl di sciòre l'è amò 'n del lècc.
• Stà 'mpé 'ntàt che te ènde.
• Truna, balòs! (per dì a ü de mocàla fò de fà 'l fürbo)
• Và a mòns l'àsen col tenài.
• Và a tacà sö de laà zó.
• Destùrcet fò/desciùlet fò.
• Ol mestér del Michelàs: maià, bif e 'ndà a spass.
• Ghe anse negóta a nissù, isé se i me dis "mèrda" ghe responde "màiela".
• La gh'è passada pò a Napoleù, la ghe passerà pò a lü.
• Òia de laurà sàltem adòss.
• A te gioedé - Te sét ü gioedé - Gioedé dé di macc. (perchè a Bèrghem ol gioedé i macc i pödia ègn fò del manicòmio e 'ndà a troà parécc e amìs).
• E ü dis ol bòia! (Quando se fenès ol prim laùr de öna lista)
• Sciòpa!
• Ghe n'è piö, viva 'l rè e chèi che gh'è sö!
• Dèm che m' và e m' tira dré la cà.
• Ü nigotì d'ór 'nturciàt in d'öna fòia de usmanì. (se dis a chi l' sà mia se ölel o a chi l' völ tròp)
• Impó per ü, a caàl de l'àsen!