Ranunculaceae

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda.

Le Ranunculaceae i è 'na famìa botànica che la töl dét piànte de portamènt vàrio: de sòlet i è erbàcee, méno de spès lianùze o arbustìve. Le piànte de chèsta famìa le crès endèle regiù temperàde e frède de l'emisfér stetntriunàl: en sèrte regiù temperàde frède le pöl rià a furmà l'elemènt duminànt de la flòra (compàgn che 'n Siberia, 20% de le Angiospermae).

Ranunculaceae
Aquilegia formosa
Classifigazion sientífiga
Regn: Plantae Division: Magnoliophyta Clas: Eudicotyledoneae Ùrden: Ranunculales Famìa: Ranunculaceae Adans., 1763
zèner
54 zèner (àrda 'l tèst del artìcol)

Murfulugìa

El fiùr, segónt le descrisiù clàsiche, el dimùstra caràter tipicamènte primitìf. I fiùr, en generàl, i è vistùs, con funsiù vesilìfera, de sòlet atinomòrf (iregolàr en sèrte zèner compàgn de Aconitum o Consolida). El pereànse l'è furmàt de giü o du vertezèi, de spès mìa diferensiàcc endèn càles e 'na coròla véra e pròpria: i sépali difàti i pöl ciapà 'na funsiù vesilìfera, envéce pétali i pöl mancà o éser mudificàcc mìa de póch. De spès i pétali i pöl véser trasfurmàcc en nétari. L'androcèo l'è furmàt de divèrsi stam, dispunìcc a spiràl, coi filamèncc lìber. L'ovàre l'è sùpero quàze sèmper furmàt de nömerùs carpèi, de sòlet lìber. Le fòie le pöl véser entréghe o dividìde a dispozisiù spiralàda o opòsta. El fröt l'è vàrio e l'è giü dei caràter dopràcc per sudivìder la famìa en sotafamìe e tribù. El pöl véser en achénio (trasformasiù de 'n ovàre con divèrsi carpèi che se sèra ognü de per sò cönt), en folìcol (trasformasiù d'en ovàre con póch carpèi con dét divèrsi òvuli), 'na càpsula o de rar 'na bàca.

• 
  achéni (gnemò madür) del zèner Ranunculus
• 
  folìcoi de Helleborus niger
• 
  càpsula de Nigella
• 
  bàca de Actaea pachypoda

Tasonomìa

Per vìa de l'eterogeneità morfològica de le spéci de chèsta famìa, la tendènsa dei autùr piö recèncc l'è de redefenéser la tasonomìa. La famìa la vé mantognìda vàlida de töcc; el sistéma filogenétich APG el la mèt endèl ùrden de le Ranunculales endèl clàde Eudicotiledoni. Clasicamènte (Tamura, 1993 ) vignìa ricunusìt 5 sotafamìe sö la bàze de caràter cromozòmich e morfològich (Hydrastidoideae, Thalictroideae, Isopyroideae, Ranunculoideae, Helleboroideae). Segóndo i dàti molecolàr piö recèncc gh'è stat prupunìt el cladogràma ché sóta per le sudiviziù al intèrno de la famìa:

	Glaucidoideae Hydrastidoideae Coptoideae Ranunculoideae Thalictroideae

El zèner Glaucidium l'ìa stat asegnàt a 'na famìa a pàrte (Glaucidiaceae ) ma che l'è mìa tat l'è stat ricunusìt come 'n mèmber primitìf de le Ranunculaceae. Le sotafamìe Hydrastidoideae e Glaucidioideae i è furmàde de 'na spéce apéna (Hydrastis canadense e Glaucidium palmatum). Coptoideae la g'ha dét 17 spéci e Thalictroideae 450. Le ótre 2025 spéci (81% del totàl) i è asegnàde a le Ranunculoideae.

Üzi

Endèle Ranuncolaceae gh'è dét divèrse spéci vilinùze o condèna tosicità dèbola, vergöne le g'ha proprietà oficinài per vìa de la prezènsa de alcalòidi e glucòsidi. Divèrse spéci (compàgn de Anemone, Aconitum, Consolida, Clematis, Delphinium, Helleborus, Trollius) le vé cultiàde per la belèsa dei sò fiùr.

Zèner de la famìa de le Ranunculaceae

La famìa la töl dét presapóch 1500 spéci per 'na sinquantìna de zèner. I piö reprezentàcc i è: Ranunculus (600 spéci), Delphinium (365 spéci), Thalictrum (330 spéci), Clematis (325 spéci) e Aconitum (300 spéci).

Aconitella	Aconitum	Actaea
Adonis	Anemone	Anemonella
Anemonopsis	Aquilegia	Asteropyrum
Barneoudia	Beesia	Calathodes
Callianthemum	Caltha	Ceratocephala
Cimicifuga	Clematis	Consolida
Coptis	Delphinium	Dichocarpum
Enemion	Eranthis	Glaucidium
Halerpetes	Hamadryas	Helleborus
Hepatica	Hydrastis	Isopyrum
Kingdonia	Knowltonia	Kumlienia
Laccopetalum	Leptopyrum	Metanemone
Miyakea	Myosurus	Naravelia
Nigella	Oreithales	Oxygraphis
Paeonia	Paraquilegia	Paroxygraphis
Pulsatilla	Ranunculus	Semiaquilegia
Souliea	Thalictrum	Trautvetteria
Trollius	Urophysa	Xanthorhiza

Zèner a ólte mensiunàcc endèla leteradüra e cunsideràcc sinònim:

• Aconitella (= Delphinium)
• Alexeya (= Paraquilegia)
• Anemoclema (= Anemone)
• Anemonidium (= Anemone)
• Anetilla (= Anemone)
• Aphanostemma (= Ranunculus)
• Archiclematis (= Clematis)
• Arcteranthis (= Ranunculus)
• Arsenjevia (= Anemone)
• Aspidophyllum (= Ranunculus)
• Atragene (= Clematis)
• Batrachium (= Ranunculus)
• Beckwithia (= Ranunculus)
• Callianthemoides (= Ranunculus)
• Capethia (= Oreithales)
• Casalea (= Ranunculus)
• Ceratocephalus (= Ceratocephala)
• Clematopsis (= Clematis)
• Cyrtorhyncha (= Ranunculus)
• Diedropetala (= Delphinium)
• Eriocapitella (= Anemone)
• Ficaria (= Ranunculus)
• Gampsoceras (= Ranunculus)
• Garidella (= Nigella)
• Halerpestes (= Ranunculus)
• Jurtsevia (= Anemone)
• Komaroffia (= Nigella)
• Krapfia (= Ranunculus)
• Kumlienia (= Ranunculus)
• Megaleranthis (= Eranthis)
• Paropyrum (= Isopyrum)
• Piutta (= Thalictrum)
• Psycrophila (= Caltha)
• Rhopalopodium (= Ranunculus)
• Schlagintweitiella (= Thalictrum)
• Shibateranthis (= Eranthis)
• Stipularia (= Thalictrum)
• Syndesmon (= Anemonella)
• Viorna (= Clematis)