Robinia pseudoacacia

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa bresàna moderna.

La Robinia pseudoacacia (en Bresà: Rübì; en Bergamàsch: Rübinia), l'è 'na piànta de la famìa de le Fabaceae, uriginària de l'Amèrica setentriunàl

Robinia pseudoacacia L.
'na piànta de rübì
Classifigazion sientífiga
Regn: Plantae Division: Magnoliophyta Clas: Magnoliopsida Ùrden: Fabales Famìa: Fabaceae Zèner: Robinia Spéce: Robinia pseudoacacia
Nomm binomial
Robinia pseudoacacia L.

Descrisiù

El rübì l'è 'na piànta che rìa 'nfìna a 20 o 30 méter de altèsa. De spès la trà fò dèle casàde de le raìs e la fùrma dei boscài che i pöl dientà 'nvazìf. El trónc l'è gris-maròn conde 'na scórsa spèsa e rügùza 'n diresiù longitüdinàl. Le casàde e i ram zùegn i g'ha i spì.

Fòie

Le fòie le cröda 'n envéren, i è lónghe 'nfìna a 30-35 cm có 11-21 fuiulìne a fùrma de öf, mìa capetàde, lónghe 'nfìna a 6 cm. Del dé le rèsta deèrte e de nòt le tènta de seràs giöna sö l'ótra.

Fiùr

I fiùr i è biànc o crèm, i è lónc piö o méno 2 cm e i se 'nsömèa a chèi del roaiòt, i fùrma dèle gràte che pindùla.

Fröcc

I fröcc i g'ha la fúrma d'en cornazèl, prìma i è vércc e dòpo i diènta maròn, i è lónc piö o méno 10 cm. Quan che i è madür i sbàt a tùren i giandì.

• 
  El fiùr
• 
  I fröcc a fùrma de cornazèl
• 
  La scórsa rüguza del trónc
• 
  Sesiù del trónc. Se pöl véder bé la diferènsa 'ntrà l'albùrno (ciàr) e 'l düram (scür)

Difuziù

El rübì l'è uriginàre de l'Amèrica setentriunàl, endóche la fùrma dei bósc pür. L'è stada portàda 'n Euròpa endèl 1601 de Jean Robin, el botànic del re de Frància. 'N Euròpa l'è cunsiderada 'na spéce che 'mpèsta per via de la velocità con che la crès e per via de le sò raìs che i è isé grànde che le fenés per stofegà le piànte de le spéci nostràne, compàgn de la rùer o la castègna. En piö, la sò grànda capacità de adatàs la fa che le se tróes bé tat sö le spónde del mar 'tat cóme 'ndèi mucc, enfìna ai 1000 méter. La conseguènsa l'è che se và 'ncùtra a 'na üniformasiù del patrimònio vegetàl e a la pèrdida de le diferènse ambientài, che 'nvéce se sérca de protèger suratöt endèl'Euròpa meridiunàl.

Al dé d'encö el rübì se 'l tróa en pó 'n töta Itàlia, suratöt en Piemónt (endóche i bósc pür e mes•ciacc de rübì i cuàrcia zó 'na àrea de alméno 85.000 ètari) en Lombardìa, en Veneto, e 'n Toscàna.

Per contrastà la difuziù del rübì 'ndèi bósc endóche 'l s'è fat dét, l'è mèi lasà nì ècie le piànte, perchè le scàmpa mìa tat e le vé ècie a la svèlta. Suratöt ghe sarès mìa de soncà vià le casàde perchè chèsto 'l farès óter che dàga vigùr a la piànta.

Ecologìa

El rübì l'è 'na piànta che ghe piàs a stà al sul, e che la se rifùrma mìa facilmènt quan che l'è cuarciàda zó de le ótre piànte. La preferés i teré mìa 'npacàcc e che fà pasà bé l'àiva, apò a se i è poarì de nütrimèncc. Ghe à bé i teré a reasiù subàcida, e la se adàta mìa tat bé ai teré tròp argilùs. Compàgn de töte le ótre leguminùze, le sò raìs i è 'n simbiózi cónde microrganìsmi fisadùr de l'azóto e isé l'è bùna per migliurà la qualità del teré. Töt ensèma, el rübì l'è 'na spéce piuniéra, che però (per lo méno de föra del sò habitat natüràl) la g'ha 'na éta cürta (60-70 agn) e isé, 'ndèle zòne piö gràse l'è 'na spécie che pöl véser piàno piàno sustitüìda con dele spéci che scàmpa de piö.

Üzo

• Protesiù de le scarpàde: Le sò raìs grànde è gaiàrde i è bùne per consolidà 'l teré 'ndèle scarpàde, suratöt chèle artificiài, compàgn de chèle de la ferovìa.
• Ornamentàl: Per i sò fiùr a gràte, biànc e profümàcc.
• Per fa la mél: Le àe che ghe à dré ai sò fiùr le fà 'na mél delicàda e de bùna qualità (chèla che vé ciamàda mél de acàcia en realtà l'è fàda coi fiùr del rübì)
• Legnàm: el lègn, de culùr zalt, coi anèi bèi en evidènsa, dür e gréf (p.s. 0,75), l'è 'l legnàm europèo che düra de piö en ambiènt estèrno. L'è bù de brüzà e se 'l dopèra per mestér de custrusiù gaiàrde, per i puntù dele miniére, per fa sö i pài (a lasà 'l trónc endel'àiva per en quac més en autunno e 'n envéren i diènta bèi dür e gaiàrcc), per fa sö la mubìlia de estèrno e per i parquet.
• Per migliurà i teré: compàgn de töte le leguminùze se la dopèra per fisà l'azóto 'ndèl teré.
• I fiùr i è bù de maià, De sòlit se i mèt en pastèla e se i fa sfrìzer. Bizògna stà atènti però perché i fiùr i è bù, ma 'l rèst de la piànta l'è vilinùs.