Sperada

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda.

La sperada, ciamàda ach coaz, ragera e guazz sèmper in lumbard ucidental, l’éra öna manéra de tègn i caèi che i dovràa di dòne del milanés e piö ‘n generàl de la Lumbardéa ocidentàl e de la Sguiséra lumbàrda infina al prensépe del méla e nöf (1900). Se pènsa che chèsta manéra de tègn i caèi la sìes nasìda in Briànsa fòrse zamò ‘n del mela e sènto (1100) ach se gh’è de spetà ol 1620 per vèt per la prìma ólta öna stàmpa del Dücàt de Milà con in bànda ol dizègn d'öna dòna co la sperada söl có.

Come l'éra fàcia

La sperada l’éra d’arzènt per i sciòre o de ram arzentàt per ol pòpol e l’éra fàcia de:

ü spunton o gugion, cioè öna grànt gógia con in fì dù pómoi, che i sömeàa a dò ölìe, öna d’öna bànda del spunton e öna de l’ótra; chèsto spunton l’ vegnìa ‘nfilàt dét in di trèse ligàde sö de dré a la cràpa isè de tègnele férme;
i spadine, di spilù piö picinì, lauràcc e decoràcc, che i vegnìa ‘nfilàcc in di caèi, ü per ü, metìcc a ragéra;
I cugiarìt o spazaorècc, che i éra di spilù lauràcc e co la pónta làrga e redùnda che i sömeàa di cügianì.

Ol sò valùr

La sperada però l’éra mia adóma öna manéra de tègn i caèi, de fàti la gh’éra ü valùr sociàl importànt e precìs. Quando öna dòna la ligàa per la prìma ölta i trèse de dré a la cràpa e la mètia ol spunton, cioè ‘l la mocàa de tègn i trèse zó sö i spàle, ‘l völìa dì che l’éra piö öna s-cetìna, ma l’éra öna s-cèta de maridà e pròpe per chèsto i éra i sò genitùr a regalàga ol gugion.

L’éra menimà ‘l sò murùs a regalàga i spadine e ‘l gh’éra de regalàn tàte compàgn di àgn de la murùza, che da chèl momènt lé l’éra consideràda öna spùza promèsa.

Quando pò i dù murùs i se spuzàa, 'l marìt ‘l regalàa a la sò moér i cugiarit o spazaorecc che i vegnìa regalàcc pò ach quando i nasìa di s-cècc; la sperada la riàa isé a ès fàcia ach de 45 – 47 spadine e cugiarit.

La sperada l’éra öna manéra de fà capì la condisiù de la dòna: de maridà, murùza, spuzàda, spuzàda con s-cècc. Pròpe per chèsto la speràda l’éra ü laùr isé importànt che i dòne piötòst i fàa ontéra a méno de töt ol rèst, ma mia de la speràda.

De nòcc per durmì

De nòcc i dòne per durmì i svidàa l’ölìa del gugion, i tiràa vià adóma chèsto e i ligàa dét in d’ü fasöl töt ol rèst, isé che i spadine e i cugiarit i ciapès mia dét in del cüsì o ‘n di lensöi. Da la fì del méla e òt (1800) la sperada la tacàt a ès piö infilàda dèt in di caèi di dòne, ma spadìne e cugiarit i éra pontàcc sö sö ü sercèt de lègn e con di caèi teàcc se fàa sö öna trèsa màta che la ègnia cuzìda insèma al sercèt de lègn, isé che s’pödìa mét sö e tirà vià töt chèsto ambaradàn sènza fà fadìga.

La speràda 'n di Promessi Sposi del Manzù

Pò ‘l Lisànder Manzù indi sò Promessi Sposi l’à parlàt de la speràda quàndo in del capìtol dù l’à scricc de la Löséa Mondèla:

... I neri e giovani capelli, spartiti sopra la fronte, con una bianca e sottile drizzature, si ravvolgevan, dietro il capo, in cerchi molteplici di trecce, trapassati da lunghi spilli d'argento, che si dividevan all'intorno, quasi a guisa de' raggi d'un aureola, come ancora usano le contadine del Milanese.

Riferimèncc

(IT) La sperada - BrianzaShop.it
(IT) La corona lombarda (archiviàt da l'originàl ol 14/06/2012)