Sulander

Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada.

El Sulander (nom nativ: Solander o Solandro) l'è un dialet parlaa in de la Val de Sù e in di sò valad laterai, ciuè la Val de Pei e la Val de Rabi. Gh'è di lenguista che 'l cunsideren un dialet ladin, e olter che 'l cunsideren un dialet Lumbard alpin.

Difüsiun e variant

Fada eceziun di dü dialet de Ussana e Plician, el Sulander l'è parlaa in tüta la Val de Sù e l'è spartii in dü toch principai: el Sulander de Sura e 'l Sulander de Sota. El prim l'è püssee cunservativ, menter l'alter l'è quasi cumpagn del dialet nones, parlaa in de la vesina Val de Nun.

Se cred che a parlà el Sulander ghe sien anmò 15.000 personn.

El Sulander de Sota

L'è parlaa suratüt in di cumün de Caldes (Chjaudés), Terzulass (Tergiolàs) e Malee (Malé). L'è diferent dai alter parlad per la sua semipalatizaziun de la c denanz a la letera a cunt un son surd. L'è la variant che la sumeja püssee al Nones.

Sulander central

L'è parlaa a Cruviana (Croviànå), Munclassigh (Monclàsech), Dimar (Dimàr), Cumezzadüra (Comezadùrå) e Mezzana (Mezànå). Chì la cunsunanta c la perd tüta la palatizaziun e per quest el Sulander central l'è cunsideraa quel standard.

Dialet de La Montagna

L'è parlaa a Tremenagh, Castel, Urtisee e Menass: i prim dò hin fraziun de Plician, i alter dò inveci de Mezzana. Hin i parlad püssee cunservativ che gh'han nagot da spartì cui dialet di vesinn Plician e Ussana.

Dialet de Vermej

'Stu dialet el gh'ha una quai inflüenza del Bressan (per esempi, gh'è la truncadüra di verb a l'infinii), che però l'è minga inscì forta da fàl vegnì un dialet lumbard.

Dialet de la Val de Pei

Parlaa in del paes umonim, l'è vün di dialet püssee cunservativ e vesin al ladin dulumitigh standard.

Dialet de la Val de Rabi

L'è parlaa a Rabi. Chì la c l'è multu aspirada, cusa cunsiderada cume un simbul di lenguv returumanz antigh.

Cunfrunt tra i vari dialet del Sulander

Latin	Lumbard	Terzulass	Caldes	Malee	Sulander central	Tremenagh	Castel	Urtisee e Menass	Dialet de Vermej	Dialet de Pej	Dialet de Rabi
Ecclesia	Gesa	Gésia	Clésia	Césa	Gésia	Glésia	Césa	Gésia	Césa	Césa	Clésia

Esempi de lengua

I nümer

1: Un
2: Dói
3: Tréi
4: Quàtro/Quàter
5: Cinch
6: Séi
7: Sét
8: Òt
9: Nöf
10: Dés
11: Úndes
12: Dòdes
13: Trédes
14: Quatòrdes
15: Quìndes
16: Sédes
17: Desesèt
18: Desdòt
19: Desnöf
20: Vinti/Vénti

El Pader Noster

Pare noss, che ses 'n ciel,
sia fat sant 'l tò nom,
fai che vegna 'l tò regn,
che 'l tò voler sia sempro respetaa,
come 'n ciel, aosì 'n tera.
Dane ancöi 'l noss pan da tut i dì,
rimetine i nossi debiti,
come che nò i rimeten ai nossi debitori,
nó indurne 'n tentazion,
ma liberine dal mal, amen.

Un toch de La gulp e l'üga in Sulander

Sulander de sura: La bolp l'èra amò famada. 'Nte quèla la vet en còrf con 'n toch de fromai (stavél) 'ntél bèch. "Quèl if, vè, el me savrós bòn", l'ha pensà trà de ela, e la gh'à dit al còrf: "Che bèl che ses! Se 'l tó cantar l'é aosì bèl come che vardes för, de segur t'es 'l pù bèl de tuti i auciéi!"
Sulander de Rabbi: La bolp la erå amò famadå. 'Nte quelå 'n corf con 'n toch et formai 'ntel bech. "Quel if, vè, 'l me plaserå ben!", la 's 'mpensò 'n tra de elå e la ji dis al corf: "Cje bel cje es! Se 'l tò cjantar 'l füss aussi bel come cje vardes förå, del sijür sarosti 'l pü bel 't tüt i aucei!".