Crèma

Par che Crèma la sìes nasìda 'n da i témp di Lungubard, 'n dal 600 dòpo Gesö. Al sò nóm 'l vègn pròpi da 'na paròla lungubarda, "crèm" che la 'ól dì "dòs". 'Na tradisiù la disarès che la cità l'è nasìda al 15 d'agóst dal 570, quand le persune che le stàa sö l'isola Mòsa (o Isola Fulcheria) i è scapade so 'n dòs vizì 'l Sère. 'L capo da chèste persune 'l sa ciamàa Creméte, cunt da Palàs. Gh'è pò 'n ipotesi che la parla dala fundasiù che l'e stacia 'n dal 400, quand Milà l'era la capitàl da l'Impero Rumà ucidental. Gh'è po' 'n ótre stüde che 'l dìs che ché i stàa i cèlti, o magari i etruschi.

La pröma carta che la parla da Crèma però l'è dal méla e la dis che Crèma l'è 'na tèra che la partenìa ai Cunt da Camisà. Dòpo gh'è ignìt Bunifas da Tuscana e la sò fióla Matilda. 'N dal 1098 Matilda regala Crèma al Vèscof da Cremuna.

'N dal 1159, dopo che Crèma la sa aleàda con Milà e mia con Cremuna, la cità l'è stacia sbatìda zó dal Barbarósa, che 'l g'ha pò tacat fóch. L'asédio l'è stacc própe bröt: i tudèsch i g'ha pò tacat via dèle persune cremasche a le sò machine e tante persune i è mòrte.

'N dal 1185 gh'è ignìt la Pace da Custansa e la cità l'è stacia trada sö amò. Crèma la dienta 'n Libero Cümü e i gh'a facc da nóf le müra, i fòs e l pòrte (1199). 'N dal 1200 i gh'a tirat sö po' al Dòm e al palàs cümünal.

Crèma 'n dal 1335 la diènta pusés da Gian Galeas Viscunt. 'N chèi agn che (1361) sa ricorda pò la pèste. Tra al 1405 e 'l 1423 Crèma la diènta Signoria da la familia Benzuna. Dòpo Crèma la diénta amò pusès di Viscunt e 'nfine, 'n dal 1449, l'è 'n pusès da la Repüblica da Venesia.

Quanta Crèma l'è dientada 'na pruincia da la Repüblica da Venesia l'ecunumia l'è fiurida e i gh'a facc sü da nóf le müra, al palas cümünal e'l Palas di Nudar, che adès l'è dientat al Palas dal Vescof. 'N dal 1490 i ga tirat sö 'l Santüre da Santa Maréa e 'n dal 1580 i gh'a facc pò la Diocesi.

'N dal 1797 la finès la Repüblica da Venesia e 'n cità i vé i francés. 'N dal 1814 'l finés l'impero da Napuliù Bunapàrt e i ria i striaci e la vè facia la pruincia da Crèma e Lód.

'N dal 1861 Crèma la diènta italiana.

Sìmboi

Per savenn pussee, varda l'articol Stèma de Crèma.

Evulusiù demogràfica

L'andamènt del nömer de abitàncc l'è mustràt in de la tabela ché sóta:

Abitant censid

Monümènt

Piasa dal Dòm

Al Dòm, 1284-1341.
La Piasa, dal 1500 col Palàs Cümünal, al Turàs, al Palàs dal Vèscof.

Le cése

La ècia césa da San Mènech, 1463-1471, che adès i ga facc déte 'l teatro.
Al Santüare da Santa Maréa, 1490-1500.
La ècia césa da San Spìret e Santa Madaléna, 1511 (adès l'è serada sö).
La césa da Santa Ciara. 1514.
La césa da San Bernardì 'n cità, 1518-1534.
La césa da San Giùan Batista, 1583-1584.
Al Santüare dèle Grasie, 1601-1611.
La césa da San Benedèt 1621-1623.
La capèla dal Quartierù 1717.
La césa dala Trìnita 1737-1740.
La ècia césa da Porta Ripalta, 1743.
La césa da San Giàcom 1749.
La césa da Sant'Intòne da Padua, metà dal '700.
La cesìna da Santa Maréa Stèla 1834.
La césa da San Piéro con la faciada trada sö 'n dal 1939.

Palàs

Palàs di Benzù (1627) (adès gh'è déte la Bibliotéca).
Palàs di Maràs (1422).
Palàs di Benzù (1504).
Al vècc Palàs dal Munt da Pietà (1569).
Palàs Cumpustèla (1585).
Palàs di Vimercàt. (1602).
Palàs di Fòia (1650).
Palàs di Zurla (metà dal '600).
Palàs di Crüèi (1663).
Palàs di Bundént (sö la fine dal '600).
Palàs di Vimercat-Zurla (pröma dal 1685).
Palàs di Prèmol (sö la fine dal '600).
Palàs di Buns (1710).
Palàs di Tèrni (1711).
Palàs di Albergù (1756).
Palàs di Vailàt (1840).

Teàter

Fére e fèste

Al 2 da febràr gh'è la Madòna da la Serióla 'n du i sa benedés le candéle. Sö la fine da mars visì al santüare da Santa Maréa gh'è la féra. Al 10 da giögn sa fà la fèsta a San Pantigliù, co la procesiù. 'N da la metà d'agost gh'è la "turtelada", 'n du sa mangia i turtèi. A setémbre gh'è la sagra da la bertulina. La sera dal 12 da dicémbre gh'è la féra da Santa Lüséa, cò le bancarèle 'n Piasa dal Dòm. Dala metà da dicémbre a la fine da genàr gh'è 'l presepio di Sabiù.

La cüsina

Töcc i cunós i turtèi: i ga 'l ripié duls e per fai i dróa i amarècc, le üghète, i mentì e 'l mustasì. Gh'è pò 'l salva, che l'è 'n furmài che l'è facc da chèste bande che. Sa parla pò da la spongarda e dala bertulina, che l'è facia co l'öa mericana. Quand gh'è 'l carneàl sa fa i chisói (o chisulì), fai sö co 'l limù, 'l póm e 'l strüt.

Pagine tacade

Riferimèncc

↑ Statìstiche demogràfiche ISTAT. Statìstiche sö la popolasiù del Istitùto Nasiunàl de Statìstica relatìve al 31 de Dezember 2015.

[1] Statìstiche demogràfiche ISTAT. Statìstiche sö la popolasiù del Istitùto Nasiunàl de Statìstica relatìve al 31 de Dezember 2015.

[1]