Cristianesim
|
|
Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada. |
El Cristianesim a l'è una religiun munuteista basada sü la vita e i insegnament de Gesü de Nazaret.
I cristian creden che Gesü a l'è el fiö de Diu e'l Messia 'me prufetizaa in de l'Antigh Testament. El cristianesim a l'è munuteista ma per la püssee part di fed cristiann Diu a l'è in trì personn: Diu Pader, Diu Fiö (Gesü) e'l Diu Spirit Sant. Questa dutrina a l'è ciamada la Santissima Trinità.
El cristianesim a l'è spartii in diferent cunfessiun o ges che gh'hann una bas cumüna ma diferent aspet de la dutrina o anca de l'urganizaziun.
I simbuj del Cristianesim a hinn un bel poo, ma quel principal e püssee significativ a l'è la Crus, che la rapresenta la mort de Gesü. Per quela resun chì, la Crüs la cumpar in d'un frach de bander e stem di paes de religiun cristiana.
El Cristianesim l'ha avüü un röl impurtant per la storia e la civilizaziun del "Mund Ucidental".
Una stima di cristian incö a l'è de pressapoch 2.100 miliun de gent.[1]
Ges Cristiann
ModifegaEl cristianesim a l'è spartii in d'un bel poo de ges che nassüü in diferent mument de la storia e per diferent questiun de dutrina, suciaj e de cultüraj. I ges principaj a hinn fa sü in quij grüp chì:
- Gesa Catoliga Rumana, la püssee numerusa, che l'aceta l'uturità del Papa. La gh'ha pressapoch cincent miliun de member batezaa, cunt dent anca fedej de tradiziun latina e de alter cumünità Catoligh Urientaj, per esempi la Gesa Catoliga Marunita, la Gesa Catoliga Melkita e la Gesa Catoliga Sira.
- Cesa catoliga apustòliga brasigliana: una cesa cristiana, fundada in Brasil il del 1945 che l'è minga in cumüniòn cul Vatican.
- Ges Prutestant, che hinn un frach de ges indipendent, nassüü in general cun la Refurma (secul quel de XVI) o poch dopu, che aceten minga l'uturità del Papa e meten al center del cült e de la dutrina dumà i test de la Bibia.
- Cristianesim Urtudoss, che'l gh'ha dent la Gesa Urtudossa Greca e alter ges de rit uriental;
- I ges urientaj di trì cuncili, che hinn nassüü dopu che avevev minga acetà i cunclüsiun del Cuncili de Calcedonia del 451. Tiren dent la gesa Copta, la Gesa Nestoriana e la Gesa Apustoliga Armena, e alter.
- Restauraziunism, grüp 'me Discepul de Crist o i Ges Indipendent, nassüü principalment in di Stat Ünii in del secul quel de XIX. De quel grüp chì fan part anca alter grüp 'me i Adventista e i testimoni de Geova.
- Murmunism, quij che van adree ai revelaziun del Joseph Smith che se tröen dent in del Liber de Mormon.
- Antitrinitarism, o ges che refüden el dogma de la Santissima Trinità e la divinità de Gesü.
Dutrina
ModifegaAnca se gh'hinn di diferenz intra i ges cristiann, la gh'è una dutrina de bas cumüna a tüt. Questa dutrina chì la stabiliss che'l Cristianesim a l'è el cumpiment del Giudaism, e che Gesü a l'è el Messia prufetizaa in di scritür de l'Antigh Testament.
La credenza centrala del Cristianesim a l'è che per mez de la fed in de la mort e resüreziun de Gesü, i omen poden vess salvaa de la mort, fisiga e spiritüala, per la redenziun di sò pecaa, che hinn la disubidienza e rebeliun cuntra de Diu. Per la grazia de Diu, per la fed e'l pentiment, i omen poden recunciliass cun Diu per mez del perdun e la santificaziun.
I aspet che hann furmaa i fundament dutrinaj del Cristianesim (anca se di grüp ja aceten minga tücc) a hinn:
- Diu a l'è una Trinità, un vess etern che l'esist in trì personn: Pader, Fiö (el Verb incarnaa, Gesü Crist) e Spirit Sant.
- Gesü a l'è a l'istess temp, cumpletament Diu e cumpletament üman.
- Maria Vergin, la mader de Gesü, l'ha avüü Gesü per mez del Spirit Sant, e l'era vergin.
- Gesü a l'è el Messia che speraven i Giüdej, l'ered al trono del Re David.
- Gesü a l'è inucent de tücc i pecaa. Per mez de la mort e resüreziun de Gesü, i credent a hinn perdunaa di sò pecaa e vegnen recunciliaa cun Diu. Per mez de la fed, i credent riceven el Spirit Sant
- Gesü al returnarà cunt el sò corp in sü la Tera per el giüdizi de l'Ümanità, e per purtà i fedej a la presenza de Diu.
- La Bibia a l'è la Parola che l'ha ispirada Diu, ma che l'hann scrivüda i omen.
Vita cristiana e rit
ModifegaEl cristian al gh'ha de viv la sò vita de tücc dì in acordi a la mural cristiana e'l gh'ha de relaziunass cun Diu cun l'uraziun, che la pö vess un dialogh persunal o basaa sü furmul pre-stabilii e tradiziunaj 'me el Pader Noster. Fundamentaj a hinn i sacrament, che ja ufizia un sacerdot 'me intermediari cun Diu. I nom di sacrament cambien a segunda de la Gesa Cristiana; quij püssee acetaa a hinn el batesim e la cumüniun, ma per el Catolicesim a hinn püssee, a hinn set.
La furma de preghiera cumünitaria a l'è la messa. La messa la vegn ufiziada tücc i dì ma quela de precet a l'è quela de la dumeniga e di dì de festa per el tacuin litürgich, cuma la Pasqua e'l Nadal. La messa la cambia a segunda de la cunfessiun cristiana e, dent a una cunfessiun, la pö anca cambià fina a un cert punt (el tema di letür e'l schema general a l'è quel del messal litürgich).
Presenza
Modifega
El cristianesim a l'è la religiun cun püssee fedej, pressapoch un 33% de la pupulaziun mundiala[2]. El 17,5% se disen catoligh, un 5,6% urtudoss e un 3,6% anglican. In del temp i credent a hinn vegnüü giò de nümer in Europa e cressüü in America.[3].
Quij stat chì hann deciaraa el Cristianesim religiun ufiziala: Argentina, Bulivia, Costa Rica, Danimarca, El Salvador, Finlandia, Grecia, Inghiltera, Islanda, Liechtenstein, Malta, Monach, Nurvegia e Cità del Vatican. El paes cun püssee cristian a hinn i Stat Ünii, e dopu al gh'è el Brasil.