Lombard Occidental

Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada.

El dialet ferares (nom nativ: frares) a l'è un dialet emilian parlaa a Ferara, in la püpart de la sua pruvincia e in d'un quai paes de la Pruvincia de Ruvigh (la inscì ciamada Transpadana Feraresa).

Difüsiun, variant e carateristigh Modifega

El ferares, intes 'me dialet de cità e i sò variant arius, l'è minga parlaa in tüta la pruvincia de Ferara: a Comacchio e Codigoro se parla un dialet pütost carateristigh e isulaa; a Cento, Pieve di Cento e Argenta se parlen variant del bulugnes; anca el dialet de Bondeno, un paesin miss al cunfin tra la Pruvincia de Mantuva e quela de Ruvigh, l'è recugnussüü di lenguista 'me un dialet indipendent del ferares.
In de la bassa pruvincia de Ruvigh (cumün de Castelmassa, Calto, Salara, Ficarolo, Gaiba, Stienta, Occhiobello, Fiesso Umbertiano, Crespino, Papozze, Ariano nel Polesine, Polesella, Corbola, Melara e Villanova Marchesana) vegnen parlaa alter variant del Ferares, che adasi adasi ciapen carateristigh venezian (una testimunianza de 'sti parlad de transiziun se pò truvà in del liber Canale Mussolini de l'Antonio Pennacchi). Anca un quai cumün de la Pruvincia de Mantuva, 'me Felonica e Sermed el gh'ha un dialet püssee ferares che mantuvan, già che quei parlà lì gh'han minga la Ü e la Ö.

El Ferares, insema al Mantuvan (e pö ad alter dialet minur, 'me 'l Guastales e 'l Mirandules) el furma la variant emiliana nord-urientala (ciamaa del Biondelli propi "grüp ferares"). Una carateristiga primaria de quei dialet chì l'è la cunservaziun de la A toniga, che la se müda minga in d'una E verta.

 
«Questo tra gli emiliani è il meno aspro, avendo esso pure raddolcita la pronuncia al contatto con l'accento scorrèvole dei Vèneti, e distìnguesi da' suoi affini per la mancanza del suono ä e dei dittonghi èi, òu propri di questo ramo. Al primo sostituisce, come il Vèneto, un' a alquanto apera, specialmente nell'indefinito e nei participj dei verbi, dicendo: desideràr, magnàr, portàr, amà, volà, mancà; ed in luogo dei secondi, serba le desinenze italiane dottór, rasón, padrón e sìmili.

Invece di sostituire la z aspra al suono č italiano, esso lo pèrmuta in s alla foggia dei Vèneti, dicendo: prinsipiar, sittadìn, sivìl per principiare, cittadino, civile.
Volge in ar breve le desinenze italiane dre, dro, pre, tre, tro, non che gli infiniti dei verbi terminanti in ere. [...]

Ha meno frequenti le elisioni delle vocali nel mezzo delle parole e le inversioni delle consonanti, ciò che ne rende la pronuncia più scorrèvole a confronto di quella dei dialetti affini, e fa uso di parecchie voci tolte ai vèneti dialetti.»
(Bernardino Biondelli, Saggio sui dialetti gallo-italici, 1853, pag. 204-205)

Gramatiga Modifega

I verb Modifega

  • Verb vess: Mì a son, tì a t'ié, lù l'è, nù a sen, vù a siv, lor i è.
  • Verb avègh: Mì a gh'ho, tì at gh'ha, lù al gh'ha, nù a gh'aven, vù a gh'iv, lor i gh'ha.
  • Verb mangià: Mì a magn, tì at magni, lù al magna, nù a magnen, vù a magnee, lor i magna.
  • Verb andà: Mì a vagh, tì at va, lù al va, nù a anden, vù a andev, lor i va.

Esempi de dialet Modifega

La parabula del Fiö Trasun Modifega

 
Bernardino Biondelli Saggio sui dialetti gallo-italici, p. 236

Un òm aveva doi fió.
E al più picul 'd questi diss a sò padar: "Papà, dem la miè pert di ben ch'a 'm toca!" e lù a 'gh divis al patrimoni tra 'd lor.
E da lì a poch dì, muciaa tut al sò, al fiol minor al s'n'andò in luntan paes e al strusciò tut quèl ch'l'aveva, vivend in mezz ai bagord.
E dop ch'l'avì strascinaa tut al sò, in cal paes a 's gh'è fata 'na gran carestiè, e lù prinsipiò a penuriar.
L'andò e s'intruduss press a un sitadin 'd chii sit, ch'a 'l mandò int 'na sò campagna a custudir di porch.
E l'era ridut a desiderar 'd puters saziar dil giand ch'magnava i porch, e nsun gh'i 'n dava.
Turnaa in se stess, el diss: "Quant uperari in cà 'd miè padar gh'ha pan da magnar in abundanza, e mì a son chì ch'a mor da la fam!
A saltarò sù e andarò da miè padar e a 'gh dirò: Ah! Papà, a i hò pecaa contra 'l ciel e in fazza a tì;
A 'n son più degn d'esser ciamaa tò fiol; tratam comè un di tò uperari".
E al 's toss sù e l'andò da sò padar. Intant ch'l'iera ancora da luntan, sò padar al vist, al s'muvì a pietà e al gh'cors incontra e al s'agh butò brazz a col, e a 'l basò.
E al fiol al gh'diss: "Ah! Papà, a i hò pecaa in fazza al ciel e contra a tì; e a 'n son più degn d'esser ciamaa per tò fiol"
E al padar diss ai servitor: "Prest, tirè fora la vesta la più bela, e mtìgla 'doss; e mtìgh un anel in dida e di scarp int i piee;
E mnè chì un vdel grass, amazzèl e ch'a 's magna e ch'a 's staga alegrament.
Perchè 'st mè fiol l'iera mort e l'è arsuscitaa; al s'iera pers e al s'è truvaa"; e i prinsipiò a magnar e bevar a la rica.
A gh'iera 'mò al fradel magior in campagna; e, int al turnar, acustandas a casa, al sentì a sunar e a cantar.
E al ciamò un di servitor e al gh'dmandò cossa iera 'sta roba.
E quest a 'gh diss: "L'è turnaa tò fradel e tò pader l'ha fat amazzar al videl grass, perchè a l'ha ricuperaa san e salv".
Lù però muntò in furia, e 'n vieva più andar dentar. Al padar donca andò fora e prinsipiò a pregaral.
Ma quel arspos dsend a sò padar: "L'è tant an che mì a 't serv, e ch'a n'hò mai mancaa una volta sola ai tò ordan, e t'an m'ha gnanch daa un cavret da godarm in cumpagniè coi mè amigh;
Ma 'dess ch'è turnaa 'st tò fiol, ch'ha strusciaa tut al sò con dil donn 'd mala vita, t'ha amazzaa 'l vdel grass".
Ma 'l padar al gh'diss: "Fiol, tì t'è sempar con mì, e tut quel ch'a i hò l'è tò;
L'iera ben giust però 'd far gozzoviglia e 'd far ghirigagna, perchè 'st tò fradel l'iera mort e l'è arsuscitaa, l'iera pers e al s'è truvaa".
Bernardino Biondelli, Saggio sui dialetti gallo-italici, 1853, pag. 236

Una nuvela del Bucasc Modifega

Dialet de Ferara Modifega

 
Giovanni Papanti I parlari italiani in Certaldo p. 212

A digh doncana che int i temp dal prim re ad Zipar, dop che Gufred ad Buglion al cunquistiè la Tera Santa, a suzzdì che 'na sgnora 'd Guascogna l'andiè al Sepolcar in pelegrinazz, e tarnand indree, arivada in Zipar, la fu da zert birbun vilanament maltratada. E gliee, tuta dulenta par 'sta cosa, la pansò ben d'andar dal re; ma diversi i 'gh dsì ch'la iera fadiga strusciada, parchè al re al iera tant sregulaa e sì bricon che invez ad vendicar gl'ingiustizi fati ai altar, a 'n badava gnanch a punir queli che il ëgh gneva fati a lù; e se qualch d'un al iera instizzii con 'n altar, al sa sfugava fasendagh di dëspet e disunurandal. Avend santii quest, la dona, dësprada pr'an s'puter vendicar, par cunsularas dla sò noia la pansò ad oler punzar la pultrunisia dal re: e, andandagh davanti pianzend, la dsì: "Sacra curona, mì a 'n ven brisa a la tò presenza par utgnir vandeta dl'inzuria ch'a m'è staa fat ma, in sudisfazion ad quela, a 't pregh che 't m'insegni com t'ij suport queli, che com i 'm dis, a 't vien fati, e acsì regulandam da tì a possa pazientament la miè supurtar; che se la putiss dunar, al sa ben Dio com a t'la daria vluntiera, savend che tì t'li port tanta ben".
Al re, che fin alora al iera sempar staa pigar e indulent, come ch'al sa dësmisiass, spraprinzipiand da l'inzuria fata a cla dona, che al vendicò severament, al dvantò un durissim persecutor ad chi contra l'unor dla sò curona dop d'alora 'l faseva dal mal. Giovanni Papanti, I parlari italiani in Certaldo, 1875, pagg. 212-213

Alter variant Modifega

 
Giovanni Papanti I parlari italiani in Certaldo p. 412
  • Ariano nel Polesine: A digh dunch ch'quand ch'a gh'iera el prim re de Zipr, dop che Gofred 'd Buglion avea ciapaa la Tera Santa, a vgnù ch'una siora 'd Guascogna, com i pelegrin l'è andaa al Sant Sepolcro e, vegnend in zà, co l'è staa in Zipr, l'è staa oltrazzaa da di mascalzon che i 'gh n'ha fat de tut.
  • Corbola: Doncana a digo che quand ch'a gh'iera al mondo el prim re 'd Zipri, ch'l'è staa dop che Gofrè 'd Buglion el s'eva impadrunii dla Tera Santa, è nato che 'na siora 'd Guascogna l'è 'ndaa pre dvozion al Sepolcro, e quand ch'l'è tornaa indree e ch'l'è staa arivaa a Zipri, lì l'è staa insultaa da dla bruta zent con di despieti.
  • Crespino: A digh doncana che in chii giorni ch'a cmandava 'l prim re 'd Zipro, dop d'esser staa guadagnaa la Tera Santa da Gofred 'd Bugliun, è vgnuu ch'una zentildona 'd Guascogna andò pelegrina al Sepolcro e, quand ch'l'è tornaa indree, rivaa a Zipro, da qualch galiot l'è staa maltrataa vilanament.
  • Ficarolo: Doncana a digh che int i temp dal prim re ad Ziprio, dop che Gufred ad Buglion l'ha ciapaa la Tera Santa, l'è suzzest che 'na gran sgnora 'd Guascogna l'è andada in palagrinazz al Sant Sepolcar e, int al turnar indree, quand l'è stada a Ziprio, soquanti birbant senza che liee a 'gh fess gnent, propia da zent scrianzada, i l'ha insultada e tolta pr'al cul.
  • Castelmassa: A digh donca che int i temp dal prim re 'd Ziprio, dop la conquista fata dla Tera Santa da Gofredo Buglion, è 'gnuu che 'na gran sgnora 'd Guascogna l'è andada a disfar un vod al San Sepolcar; da dov turnand, arivada a Ziprio, l'è stada ultrazzada da di birbon int 'na manera infama.
  • Melara: A digh donchen che in chii temp dal prim re 'd Ziper, dop al cunquist fat dla Tera Santa da Gufrè 'd Buglion, a suzzess ch'una siurina 'd Guascogna l'andé in pelegrinagi al Sapolcher; donchen dand d'volta, in Ziper arivaa, da qualchidun om birbant la fu vilanament ultragiaa.
  • Occhiobello: Doncana a 'v conto che ai tempi dal prim re 'd Zipri, dop ch'a ch'è staa ciapaa la Tera Santa da Gufred 'd Bujon, è surzest che 'na sgnora 'd Guascogna l'è andada in pelegrinagg al Sepolcar; e, turnand da 'd là, quand l'è stada a Zipri, di omni birbun l'ha strapazzada.
  • Papozze: A digh donca che int i tempi dal prim re 'd Zipro, dop che Gotifrè 'd Buglion l'eva ciapaa la Tera Santa, è nato che 'na zentildona 'd Guascogna, essend andaa in pelegrinagio a visitar al Sepolcro, int al turnar indree l'è rivaa a Zipro e l'è staa svigliacaa e maltrataa da arquanti birichin.
  • Polesella: A digh donca ch'al temp dal prim re 'd Zipri, dop ch'Gotifredi Bujon l'eva ciapaa Tera Santa, è nat ch'una sgnora granda dal paes 'd Guascogna l'è 'ndaa al Spolcr, vstii da plëgrina e, tornand indrio da 'd là, l'è passaa për Zipri, e lì l'è staa insolëntaa da di birbanti.
  • Stienta: Donca a digh ch'ai tempi dal prim re 'd Zipri, dop la conquista 'd Tera Santa ch'l'ha fat Gufred 'd Bujon, 'na sgnora 'd Guascogna l'è andada in pelegrinagg al Sepolcar e, turnad da 'd là, arivada in Zipri, da di birbun a 'gh n'è staa dit una par fata.

ibidem, de pag. 412

Vus curelaa Modifega

Ligam de föra Modifega