Lombard Occidental

Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada.

El dialet vigevanasch o vigevanes o, lucalment, viginon l'è 'l dialet lumbard che l'è parlaa in de la cità de Vigeven (Avgevan), in Lumelina.
El gh'ha la carateristiga de vess parlaa dumà in la cità e de 'vègh di carateristigh propi particular, intant che i dialet di campagn inturna hin püssee cumpagn del dialet lumelin e, in fund, al standard lenguistigh lumbard ucidental.

Carateristigh Modifega

El dialet de Vigeven per tanti rob l'è cumpagn del Piemuntes uriental, per alter inveci l'è quasi un unicum:

 
«Il dialetto vigevanasco non ha provincia; è un tegolo piovuto dall'alto: lo si può dire il S. Marino dei vernacoli, tant'è circoscritto nella sola Vigevano. Ha frasario e vocaboli così stravaganti da far strabiliare, ma è ricco d'immagini che si contrastano siffattamente, da far ridere, da far pensare. D'indole allegra, forte assai, e d'acuto ingegno è il Vigevanasco. Vive sulla ridente costiera del limpido e rapido Ticino: com'è il carattere il suo dialetto è risoluto, fiero e terribile nell'ira; dolcissimo nell'amore; buffone nello scherzo.»
(Parlari italiani in Certaldo, 1875, pag. 351)

Tra i carateristigh del Vigevanasch a trövum, se fem un cunfrunt cunt el Milanes:

  • Desinenz piemuntes o emilian in la cuniügaziun di verb (cumpagn del Nuvares e de alter dialet del cunfin ucidental):
    • mil. portum = vig. purtuma.
    • mil. mì pòrti = vig. mè pórt
  • Una forta nasalizzaziun di vucai nasai, tant che se sent quasi sparì la N.
  • Trasfurmaziun de la G dulza in Z dulza (a la milanesa):
    • mil. stringg/strengg = vig. strenz.
  • La prostesi
    • mil. Vigeven = vig. Avgevan
    • mil. nevud = vig. anvud
    • mil. regurdà = vig. argurdä
  • Spariziun di vucai atonigh:
    • mil. pescaa = vig. pscä
  • La solita trasfurmaziun di E atonigh in A.
  • I A tonigh tenden a la O o a la E:
    • mil. vialter = vig. viåltar.
    • mil. mì tasi = vig. mè täs.
  • Certi parol hin püssee vesinn a la furma emiliana o piemuntesa pütost che a quela insübriga:
    • mil. vedè = vig. vegh/vögh
  • El prunom persunal suget de la III persona (sia singular che plüral) l'è diferent:
    • mil. , lur = vig. cul, cui (cf. piemuntes: chiel, lur; emilian: col, coi).

A bun cünt, cul passà di agn, tanti parol hin müdaa, cul rivà a una furma püssee vesina a quela de tipu insübrigh:

vigevanasch del Votcent vigevanasch del Növcent lumbard ucidental
ar, ra al, la el, la
andacc, facc, stacc andai, fai, stai andaa/ai, faa/ai, staa/ai
carocia carossa carozza
tabar mantè tabar/mantel
fusdaman forsi forsi
bugiäss movas möves
scara, garina scala, gallina scala, gaina
zer gel gel
gesia cesa gesa
quareisma quaresma quaresma
znîn picul picul/piscinin
gajofa sacocia sacocia
pataca patata patata
adiö/ärvèdes arivederci se vedum
cügee cüciar cügiar
samitori cimiteri cimiteri
pcat pecä pecaa
cavafiù cavulfiur cavulfiur

El verb Modifega

Verb vess Modifega

  • Indicativ present: mè sûn, tè 't sè, cul là l'è, nün suma, viåltar sii, cui là i sûn.
  • Indicativ imperfet: mè siva, tè 't siv, cul là l'iva, nün sivam, viåltar sivav, cui là i sivan.
  • Indicativ fütür: mè a sarò, tè 't sarè, cul là 'l sarà, nün saruma, viåltar sarii, cui là sarân.
  • Cungiüntiv present: che mè a sia, che tè 't sii, che cul là 'l sia, che nün siam, che viåltar siav, che cui là i sian.
  • Cungiüntiv imperfet: che mè fiss, che tè 't fiss, che cul là 'l fiss, che nün fissam, che viåltar fissav, che cui là fissan.
  • Cundiziunal present: mè sariss, tè 't sariss, cul là 'l sariss, nün sarissam, viåltar sarissav, cui là sarissan.
  • Infinii present: iess.
  • Participi passaa: stacc o stai.

Verb avègh Modifega

  • Indicativ present: mè i j'hò, tè t'hè, cul là l'ha, nün j'uma, viåltar j'hii, cui là i j'hân.
  • Indicativ imperfet: mè j'iva, tè t'iv, cul là l'iva, nün j'ivam, viåltar j'ivav, cui là j'ivan.
  • Indicativ fütür: mè j'avrò, tè t'avrè, cul là l'avrà, nün j'avruma, viåltar j'avrii, cui là i j'avrân.
  • Cungiüntiv present: che mè j'åbia, che tè t'åbi, che cul là j'åbia, che nün j'åbiam, che viåltar j'abii, che cui là j'åbian.
  • Cungiüntiv imperfet: che mè j'iss, che tè t'iss, che cul là l'iss, che nün j'issam, che viåltar j'issav, che cui là j'issan.
  • Cundiziunal present: mè j'avriss, tè t'avriss, cul là l'avriss, nün j'avrissam, viåltar j'avrissav, cui là j'avrissan.
  • Infinii present: avèi.
  • Participi passaa: avüü.

I cuniügaziun Modifega

  • Indicativ present: mé port, tè 't port, cul là 'l porta, nün purtuma, viåltar purtii, cui là portan.
  • Indicativ imperfet: mé purtiva, tè 't purtiv, cul là 'l purtiva, nün purtivam, viåltar purtivav, cui là purtivan.
  • Indicativ fütür: mè purtarò, tè 't purtarè, cul là 'l purtarà, nün purtaruma, viåltar purtarii, cui là purtaran.
  • Cungiüntiv present: che mè porta, che tè 't port, che cul là 'l porta, che nün purtuma, che viåltar purtii, che cui là portan.
  • Cungiüntiv imperfet: che mè purtiss, che tè 't purtiss, che cul là 'l purtiss, che nün purtissam, che viåltar purtissav, che cui là purtissan.
  • Cundiziunal present: mè purtariss, tè 't purtariss, cul là 'l purtariss, nün purtarissam, viåltar purtarissav, cui là purtarissan.
  • Infinii present: purtä.
  • Participi passaa: purtä.

II cuniügaziun Modifega

  • Indicativ present: mè täs, tè 't täs, cul là 'l täs, nün tasuma, viåltar tasii, cui là täsan.
  • Indicativ imperfet: mè tasiva, tè 't tasiv, cul là 'l tasiva, nün tasivam, viåltar tasivav, cui là tasivan.
  • Indicativ fütür: mè tasarò, tè 't tasarè, cul là 'l tasarà, nün tasaruma, viåltar tasarii, cui là tasarân.
  • Cungiüntiv present: che mè täsa, che tè 't täs, che cul là 'l täsa, che nün tasuma, che viåltar tasii, che cui là täsan.
  • Cungiüntiv imperfet: che mè tasiss, che tè 't tasiss, che cul là 'l tasiss, che nün tasissam, che viåltar tasissav, che cui là tasissan.
  • Cundiziunal present: mè tasariss, tè 't tasariss, cul là 'l tasariss, nün tasarissam, viåltar tasarissav, cui là tasarissan.
  • Infinii present: tasèi.
  • Participi passaa: tasüü.

III cuniugaziun Modifega

  • Indicativ present: mè strenz, tè 't strenz, cul là 'l strenz, nün strenzuma, viåltar strenzii, cui là strenzan.
  • Indicativ imperfet: mè stenziva, tè 't strenziv, cul là 'l strenziva, nün strenzivam, viåltar strenzivav, cui là strenzivan.
  • Indicativ fütür: mè strenzarò, tè 't strenzarè, cul là 'l strenzarà, nün strenzaruma, viåltar strenzarii, cui là strenzarân.
  • Cungiüntiv present: che mè strenza, che tè 't strenz, che cul là 'l strenza, che nün strenzuma, che viåltar strenzii, che cui là strenzan.
  • Cungiüntiv imperfet: che mè strenziss, che tè 't strenziss, che cul là 'l strenziss, che nün strenzissam, che viåltar strenzissav, che cui là strenzissan.
  • Cundiziunal present: mè strenzariss, tè 't strenzariss, cul là 'l strenzariss, nün strenzarissam, viåltar strenzarissav, cui là strenzarissan.
  • Infinii present: strenz.
  • Participi passaa: strenzüü.

IV cuniügaziun Modifega

  • Indicativ present: mè sint, tè 't sint, cul là 'l sint, nün sintuma, viåltar sintii, cui là sintan.
  • Indicativ imperfet: mè sintiva, tè 't sintiv, cul là 'l sintiva, nün sintivam, viåltar sintivav, cui là sintivan.
  • Indicativ fütür: mè sintirò, tè 't sintirè, cul là 'l sintirà, nün sintiruma, viåltar sintirii, cui là sintirân.
  • Cungiüntiv present: che mè sinta, che tè 't sint, che cul là 'l sinta, che nün sintuma, che viåltar sintii, che cui là sintan.
  • Cungiüntiv imperfet: che mè sintiss, che tè 't sintiss, che cul là 'l sintiss, che nün sintissam, che viåltar sintissav, che cui là sintissan.
  • Cundiziunal present: mè sintiriss, tè 't sintiriss, cul là 'l sintiriss, nün sintirissam, viåltar sintirissav, cui là sintirissan.
  • Infinii present: sintì.
  • Participi passaa: sintii.

Esempi de dialet del Votcent Modifega

 
Giovanni Papanti I parlari italiani in Certaldo p. 350

Una nuvela del Bucasc Modifega

Dunca mè digh ca quând j'iva al prim re 'd Cipar, dopo ca Gutifree 'd Bujôn l'ha bvüü guadagnä ra Tera Sânta, j'è capitaa ca 'na nòbla 'd Guascògna l'iva 'ndàcia, vistii da piligrin, al Sapulcar; e 'gnind indree, rivä 'ch l'è stacia a Cipar, serti balussôn 'd brüt vilân a gh'hân facci di scalfüri, ma gross ben. Dopo pö, pina 'd magôn e tüta malincònia gh'è 'gnüü in ment d'andàgra a cüntä al re, gh'è 'gnüü in ment: ma j'è stacc dra buna gent ca gh'hân dicc ch'l'ha risparmiss ra sò strä, perchè 'l re l'iva un mischin insè garganè e ca 'l variva a gnent, ch'inscâmbi 'd jess giüst e da met in parzôn cui ch'i fân 'ma di dispressi ai altar, a 's lassiva sempar fä cun i pee, propi da carògna: ad manera ca quij ch'i ivan dal ghigneôn, s'a 's sfughivan cun dìgan par i pursè, o 'gh fivan ra minee. Quând l'ha sintii insè cula dona là, la siva gnent cuma fä a sburì ra sò rabia, e par sfugäss a gh'è 'gnüü in ment d'andägh a dä 'na mustassä al re. L'è 'ndacia dadnân a lü tüta lürenta e pö gh'ha dicc: "Cär al mè re, mè sun 'gnüü da vü gnent parchè me specia ca vü 'm fii i mè pratansiôn par al mal ca m'hân facc, ma in pagament mè 'v preghi ad dìm cuma fii avèi insè tânta pasiensa par al mal ca 'v fân a vü, par ca pössa anca mè avèin altartânt par al mè ca, 'l sa 'l Signur, sa mè pudiss va 'l dariss par agnent vuluntera, da zà ca vü sii vün ca 'v n'in fa poch o gnent".
Al re, 'ch l'iva stacc fin inlura lòch, e franciss franciss, tüt int un tracc cuma ca sa 's svigiss, cmissipiând dal mal ch'i ivan facc a cula dòna là, ca pö a gh'ha facc ra sò rasôn, s'è miss a dàj adoss, s'è miss, sensa di guarda ca 'd dò, a tücc quij d'urinân i insültivan ra sò curuna.
Giovanni Papanti, I parlari italiani in Certaldo, 1875, pagg. 350-351

La parabula del Fiö Trasun Modifega

Un om l'iva düü fiö.
Al piü giuvan un dì gh'ha dicc a sò padar: "O pà, dam ra mè part ch'am vegna!" e sò padar al gh'ha facc ai sò fiö ra sò part, gh'ha dacc.
In coo a poch dì, al fiö cul piü giuvan l'ha facc sü tcoss, l'è andacc int un pais luntân luntân e là ch'l'è 'büü stacc, l'ha facc fin tüt al facc sò, disparä cum'un ladar.
Dopu ch'l'ha 'büü speis alcoss, j'è 'gnüü 'na grân caristia in cul pais là, in manera ch'l'ha cominsipiä a 'vèi d'absogn.
L'è andacc, a s'è miss cun vün da cui pärt là, ch'a r'ha mandä int i sò camp adree i pursè.
Agh 'gniva vöja da fàss 'na pansä 'd giând ad carübi ch'i mângi i pursè, ma 'nsün gh'nin dava.
Altüngh dai l'è 'gnüü in se madem e 'l giva: "Quância famej 'd mé padar ch'i hân dal pân a breciù, e mè a mör dra fam!
A piantrò chè, andrò dal mé padar, agh dirò: O pà, mè j'hò pcä cun Signur e cun vü
a sun pü degn ad iess ciamä vost fiö, tgnìm cuma fiss vün di vost famej".
Dunca l'è 'ndacc da sò padar; l'iva anmò da luntân ca sò padar l'ha vist, gh'è 'gnüü vöja 'd pianz, gh'ha curs incuntra, gh'ha miss i brass al col, a gh'ha miss, e r'ha basä.
Al fiö gh'ha dicc: "Pà, mè j'hò pcä cun al Signur e cun vü, sun pü degn ch'am ciamii vost fiö".
Ma sò padr'a gh'ha dicc ai sò famej: "Purtii chè i piü bei pagn, vistìr, matìj un anè in dit e matìj i scärp;
amnii föra un videl grass, massìr, mangiuma e stuma alegar.
'Stu fiö chichè l'iva mort, l'è turnä a 'gnì al mund; l'iva pers e r'hò truvä 'nmò". E i hân facc una grân festa.
Bina savèi ca 'l sò prim fiö da cul padar là l'iva int i camp e, mentr'al 'gniva, poch luntân dra cà, l'iva sintii a sunä e balä.
L'ha facc 'gnì vün di famej e pö gh'ha ciamä cuss vurivan dì 'sti nuvitä.
E lü gh'ha dicc: "L'è rivä sò fradè e 'l vost pà l'ha facc massä un videl grass, parchè a r'ha riciavüü in cà sân e salv".
Lü, cul là, l'è 'gnüü rabiä cum'un cân, e l'ha gnent vursüü 'ndä in cà. Inlura sò padar l'è 'gnüü föra e 'l prighiva 'd 'gnì 'n cà.
Ma lü, vultands'indree, agh dis a sò padar: "Tü chè, mè l'è tâncc an ch'av fò 'l sarvitor e j'hò mai disübidii ai vost cmand, apüra a m'hii mai dacc nânca un cravin, ch'l'è insè poch par stä un poo alegar cun i mé amis,
Ma 'dess ca mé fradè, dopu 'vèiav mangiä 'l facc vost cun i pütann, l'è 'gnüü, vü gh'hii massä un videl grass".
E lü gh'ha dicc: "Cär al mè fiö, tè t'è sempar stacc cum mè, e tüta ra mè sustânsa l'è tuva.
Adess biniva fä festa e stä a legar, parchè tò fradè l'iva mort e l'è turnä 'nmò al mund, s'ira pers e r'um truvaä".

(Antonio Rusconi, I parlari del Novarese e della Lomellina, 1878, pag. 14)

Vus curelaa Modifega

Bibliugrafia Modifega

  • Giovanni Vidari, Vocabolario del dialetto di Vigevano, Firenze, Olschki ed., 1902 (rist. 1972)