Lombard Occidental

Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada.

El Cararin (lucalment a l'è istess) l'è un dialet emilian parlaa a Carara e in di paes inturna.
L'è cunsideraa l'ültim dialet gal-italigh prima che, cun l'andà giò per l'Italia, se incuntren i parlad tuscann.

Caraterstigh Modifega

El Cararin el gh'ha una quai sumijanza cul dialet frignanes e cul dialet de la Lünigiana e per quest l'è miss denter al grüp lenguistigh emilian. La cusa l'è mutivada anca del fat che Carara l'è stada duminada per un bel poo de temp del Dücaa de Modena, del qual a l'era la porta in sül mar. L'è una variant un poo diferenta del dialet lünigianes, che l'è assee cundiziunaa del ligür e del parmens.

Fenomen lenguistigh Modifega

Ultra ai trat cumün ai alter parlad setentriunai (spariziun di geminaa, del passaa remot e di vucai atun finai, presenza del prunom clitigh...), el Cararin el gh'ha di fenomen funetigh propi, per esempi:

  • La cunversiun del son L in D, cumpagn del rumanz insülar e del grüp sicilian:

Rispet ai parlad emilian centrai, el Cararin:

  • El cunserva la A toniga e le müda minga in E
    • Mal = mal (mudenes, regian, bulugnes: mäl)
  • El gh'ha minga (o minga tant) la sunurizzaziun de /k/, /p/ e /t/ in /g/, /b/ e /d/.

Pö besogna savè che la gh'è una quai diferenza tra el Cararin de cità e quel di sò quarter:

  • A Carara se dis zinqui, zù, a Marina de Carara se dis cinqui, giù.
  • A Carara se dis la carota/le carote, ad Avenza se dis la carota/ël carota.
  • A Carara, a diferenza de Avenza, a gh'è minga el son SC.

I nümer Modifega

  • Un
  • Tré
  • Quatër
  • Zinqui
  • Sèta
  • Òt
  • Nòvi
  • Diézi
  • Óndëz
  • Dódëz
  • Tredëz
  • Quatòrdëz
  • Quindëz
  • Sédëz
  • Dizisèta
  • Dizòt
  • Dizinòvi
  • Vinti

I verb Modifega

  • Verb vess: Mé a son, té 't sen, lu i è/lé a l'è, noaltri a siagn, voaltri siet, lór i hen/al hen.
  • Verb avègh: Mé a i hò, té t'ha, lu i ha/lé a l'è, noaltri avégn, voaltri avet, lór i han/al han.
  • Verb pagà (pagar): Mé a pagh, té 't pagh, lu i pagh, noaltri pagagn, voaltri pagat, lór i paghën.
  • Verb möv (móvër): Mé a móv, té 't móv, lu i móv, noaltri movégn, voaltri movet, lór i móvën.
  • Verb surtì (surtir): Mé a sòrt. té 't sòrt, lu i sòrt, noaltri surtign, voaltri surtit, lór i sòrtën.

Esempi de lengua Modifega

Una nuvela del Bucasc Modifega

Dialet de Carara Modifega

 
Giovanni Papanti I parlari italiani in Certaldo p. 271

Mé a digh dónch ch'ai temp del prim re de Ziper, dòp che Gofréd ch'i dizéven de Bugión i avev conquistat la Tèra Santa, a d'acad che una signóra propi nòbla de Guascógna a 's n'andò pelegrinand al Sepolcre de dóv, arvenind dòp, arivata ch'a l'arfust a Ziper, al vèn da di bricón d'òmi ignorantamènta maltratata. Per còs, sèndës sènza potér avér sodisfazión arsentuta, al pensò d'andarsen a apelarsen a quel re: sendi dit da quarcun però ch'al saré la sò fatica butata, perché pigher e bón da gnènt com'i gér, tut alter che pensar a vendicar i afronti di altri, i stessi, e tanti fati a lu, sènza manch vergógna i se soportav; ch'a 'n j'er ch'i sentiss un po' de stizza ch'i ne zercass, con farij d'insulti e dispèti, de sfogarsela. I quali fatti sentuti da cla dòna, desperata de nò potér avér giustizia, per consolazión del sò dispiazér e dla nòia sofèrta, al machinò de burlars almanch de la melensazna de quel re e, andatësna pianzènd a lu denanz, al diss: "Signór mì, mé a 'n vègn miga a la tò presenza perch'a spér vendèta p'i insulti ch'i m'han fat, ma a vègn sól per pregart a volérm, per mé consolazión, almanch ensergnarm cóm te fa quéli fati a té a soportar perché, cussì emparand, a poss i mì con paziènza sufrir; i quali, brav portatór com te me par, al sa Dio s'an t'i argalerè, s'as potèss, con tut el còr".
El re alóra, ch'i gér stat sèmper stat un scèm e un bón da gnènt, com s'is fuss svigiat pròpi en quél punt dal sòn, cuminzand da l'afrónt fat a la dòna, ch'i vendicò sènza pietà, i deventò un acanit persecutór de chiunque is fuss d'alóra en pò, azardat a far quarcò cónter l'onór de la sò coróna.
Giovanni Papanti, Parlari italiani in Certaldo, 1875, pag. 271-272

Dialet de Avenza Modifega

A digh dónch ch'ent i temp del prim re de Cipri, dòp la cunquista dla Tèra Santa fata da Gofrè de Buglión, a d'avèn che una gentil dòna de Guascógna en pelegrinazz a d'andò al Sepólcr, di dóv tornand, en Cipri arivata, da qualchi òmi sc'lerati vilamènta 'l fu oltragiata; de cla còsa quéla quéla, sènza nisciuna consolazión arencrescèndës, al pinsò d'andarsën a recjamar dal re; ma a 'j fu dit per alcun che la fadiga a 's perdërè, perchè lu gjer de scì remèssa vita e de scì pògh bèn che lu, non che d'altri d'ónta con gjustizia i vendicarës, n'anzi mólta, con vituprevël viltà, a lu fata i soportav; entant che chiunch i gjavéa crucc alcun, quél col farij alcuna ónta o vergógna is sfogav. La qual còsa udind, la dòna, desperata de la vendèta, per alcuna consolazión dla sò nòia, a 's propós de volér mòrdër la misèria del re e, andatesena piangènd davanti a lu, al diss: "O mè Signór, mé a ne vègn a la tò presènza per vendèta ch'a i atend da engiuria ch'a me fu fata ma, en sudisfazión de quéla, et prègh che te m'ensign come te sòfr quéla ch'a entènd ch'a te a d'èn fata, ónd da té emparand a pòss la mia con paziènza soportar; la quala, al sa Idio che s'al podèss far, volentèra a te farè di argali, perché te sé un scì bón sufritór".
El re, che ensina ad ora i gjér stat tard e pigr, quasi dal sòn i 's resvighiass, cuminciand dla engiuria fata a 'sta dòna, che acramènt i vendicò, i vèn an severissëm persecutór de chiunch che cóntr a l'onór dla sò coróna quarcò i fèss da lì en pò.
ibidem, pag. 270-271

Bibliugrafia Modifega

  • Carla Marcato, Dialetto, dialetti e italiano. Il Mulino, 2004
  • Francesco Avolio, Fra Lingue e Dialetto D'Italia. Dispensa allegata al corso "Il Dominio Linguistico Italo-romanzo" dell'Università dell'Aquila
  • Auda Fucigna, 'L cararin. Artigianelli, 1968

Vus curelaa Modifega