Fer

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda.

Chèll articòl ché l'è adóma ü sbòss. Se vóter sì bù de mètega dént vergót de piö, preocüpès mia e próega. Issé de ìga ön'idéa de töcc i óter sbòss, ardì qé.

Chèlla us ché la gh'ha mia di foncc o i è tròp póche. Per piasér, zónta di fóncc a la us. Issé de ìga ön'idéa di ótre us senza fóncc, ardì ché.

El Fèr l'è 'n elemènt chìmich enserìt endèla tàola periòdica dei elemèncc col sìmbol Fe. El g'ha nömer atòmich 26, che völ dì che 'l nùcleo de 'n àtom de fèr el g'ha vintisés prutù.

Ferro

26

Fe

manganese ← ferro → cobalto

Aspèt

Metàl arzentàt

Generalità

Nòm, sìmbol, nömer atòmich

ferro, Fe, 26

Metài de tranzisiù

8 (VIIB), 4, d

7 874 kg/m³

4,0

Configürasiù dei eletrù

Proprietà atomiche

Peso atòmich

55,84 u

Ragio atòmich (calc.)

140 (156) p m

Ragio covalènt

126 pm

Configürasiù dei eletrù

[Ar]3d⁶4s²

e⁻ per leèl energétich

2, 8, 14, 2

Stàcc de osidasiù

2,3,4,6 (anfotero)

Strütüra cristalìna

cübica a còrp centràt
cübica a fàce centràde fra 907 °C e 1 400 °C

Proprietà fìziche

Stat de la matéria

solido (feromagnétich)

Pont de füziù

1 808 K (1 535 °C)

Pont de ebulisiù

3 273 K (3 000 °C)

Volüm molàr

× 10^{Modell:Val/delimitnum}m³/mol

Entalpia vapurizasiù

349,6 kJ/mol

Calùr de füziù

13,8 k J/mol

Tensiù de vapùr

7,05 Pa a 1 808 K

Velocità del suono

4 910 m/s a 293,15 K

Otre proprietà

Nömer CAS

Modell:CAS

Eletronegatività

1,83 (scala de Pauling)

Calùr specìfich

440 J/(kg•K)

Condücibilità elètrica

× 10^{Modell:Val/delimitnum}/(m•Ω)

Condücibilità tèrmica

80,2 W/(m•K)

Energia de prìma iunizasiù

762,5 kJ/mol

En. de segónda iunizasiù

1 561,9 kJ/mol

En. de tèrsa iunizasiù

2 957 kJ/mol

En. de quàrta iunizasiù

5 290 kJ/mol

Izòtop piö stàbii

iso	NA	TD	DM	DE	DP
⁵⁴Fe	5,8%	Fe l'è stàbil con 28 neütrù
⁵⁵Fe	sintétich	2,73 agn	ε	0,231	⁵⁵Mn
⁵⁶Fe	91,72%	Fe l'è stàbil con 30 neütrù
⁵⁷Fe	2,2%	Fe l'è stàbil con 31 neütrù
⁵⁸Fe	0,28%	Fe l'è stàbil con 32 neütrù
⁵⁹Fe	sintétich	44,503 dé	β⁻	1,565	⁵⁹Co
⁶⁰Fe	sintétich	× 10^{Modell:Val/delimitnum} agn	β⁻	3,978	⁶⁰Co

iso: isotopo
NA: bondànsa en natüra
TD: tép de smezamènt
DM: modalità de decadimènt
DE: energia de decadimènt in MeV
DP: prodót del decadimènt

L'è 'l metàl che bónda de piö sö la Tèra, tat che 'l rìa a costetöéser el 34,6% de la màsa del nòst pianéta. Sö la grösta terèstre l'è prezènte endèla pursiù del 4,75%.

En natüra se 'l tróa mìa pùro ma sèmper ligàt a óter elemèncc. El fèr pùro el g'ha aspèt arzentàt. L'òm el g'ha 'mparàt zamò de l'antichità a caàl fò dei minerài e dopràl per fà sö i sò strümèncc, tat che töta 'n éra de la nòsta evulusiù l'è ciamàda età del fèr.

L'è 'n componènt primàre de 'na gran varietà de léghe, 'ntra le piö 'mportànte gh'è l'aciàio e la ghìza.

L'è apò 'n elemènt principàl endèl cìclo vitàl de quàze töcc i éser vivèncc (föra che póch batéri).