Geulugia

Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada.

Quella vus chi la gh'ha minga di funt u hin trop poch. Per piesé, giunta di funt a la vus. Insì de vegh un'idea de tücc i olter vus senza font, vardii chì.

La geulugia, dal grech γῆ- (gê-, "tèra") e λογος (lógos, "discurs"), l'è la scienza che la stüdia la cumpusiziun, la strutüra, la storia e l'evulüziun del pianeta Tera, a partì da quand al s'è indürii fin al dì d'incö; la geulugia la tegn dunca cünt anca de fenomen fisich, biulogich e chimich. Da la fin del secul XX, la geulugia l'ha cumenciaa a met i man anca in del stüdi di alter pianeta e alter corp del Sistema Sular.
La geulugia l'è, in tüt i möd, dumà una broca di scenz de la tera: i alter scienz ligaa sü stregg cun la geulugia a hin:

la geufisica, che la varda el dent de la Tera, duperand istrüment metüü in sü la süperfis upür in di puzz fin a poch chilometer suta tera; la geufisica muderna la dupera anca rilevament da satelit;
la mineralugia, che la stüdia i minerai cuntegnüü in dii prei;
la paleuntulugia, che la stüdia l'evulüziun di urganismi vivent che han vivüü in sü la Tera;
l'astrunumia, quand i fenomen geulogich a vegnen da l'interaziun de la Tera cun di alter corp spazziai (per esempi cunt un meteurit).

Broch de la geulugia

La geulugia la pò vess spartida in d'un badalüch de broch diferent, semper dent in del grüp dii scienz de la tera:

Geulugia general: stüdi di mecanism e di prucess che han faa nass e han mudificaa la Tera;
Litulugia: la varda, la descriv e la classifica i prei segund i sò carateristich de culur, tessidüra, urganizaziun di sò element (fabric);
Sedimentulugia: la stüdia i prucess e i ambient ca permeten la furmaziun di prei sedimentari;
Stratigrafia: a l'è 'l stüdi de l'urganizaziun in del temp e in del spazi dii sücessiun de tipi diferent de prei e de la sua età. Sa sa duperen i fossil, sa va dent in del camp de la biustratigrafia; sa sa cunsidera anca el temp, e sa meten in urdin in sequenza i straa de preia, se lavura in del camp de la cronustratigrafia;
Geucrunulugia: el stüdi de l'età di prei, in sens assulüt;
Geulugia tetonica: la stüdia i maner de sturziàss de la crusta de la Tera;
Geulugia strutüral: la stüdia i maner de sturziàss di préi;
Geumurfulugia: a l'è 'l stüdi di furm de la süperfiis de la Tera e de tüti i fenòmen che ghe dan urigin;
Vulcanulugia: la stüdia, uviament, i vülcan;
Climatulugia: la ciapa in esam el clima, saria a dì i andament de la cumpunent atmusferica de la Tera;
Idrulugia: la stüdia l'aqua che gh'è nurmalment in natüra, e tüt i sò manifestaziun; (precipitaziun, aves, basitt idrich);
Pedulugia: la stüdia i teren, cusa hin, cume s'hin furmaa, la sò distribüzziun;
Geuchimica: la stüdia i distribüziun di element chimich in tüti i cumpart de la Tera.

A gh'hin di alter südivisiun, duperaa per definì el camp de lavurà di geolugh: ghe poden vess la geulugia ürbana, che la varda i ambieent di cità, la geulugia aplicada, che la dupera i cugnussenz geulogich per met a pòost i prublema de l'om, la geulugia marina, per stüdià i mar, la geulugia mineraria, che la varda cunt l'ögg del geolugh i maner de mandà inanz i minier, e.v.i..