Heinrich Wilhelm Olbers

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda.

Heinrich Wilhelm Matthäus Olbers (Arbergen, arènt a Brema, 11 de utùer del 1758 - Brema, 2 de mars del 1840) l'è stat en dutùr e astrònomo todèsch, cunusìt suradetöt per el paradòs de Olbers.

El g'ha stüdiàt de dutùr a Göttingen. Dòpo ìga ciapàt la làurea endel 1780, el g'ha cuminciàt a praticà de dutùr a Brema, e 'l g'ha ezercitàt chèsto mestér enfìna al 1823. De nòt però el dedicàa 'na bùna part del sò tép a oservà 'l cél. El gh'ìa tiràt ensèma en oservatóre al pià de sùra de la sò cà per ezercità la sò pasiù per l'astrunumìa.

Endel 1797 el g'ha ideàt en método per determinà le òrbite de le cométe che l'è dopràt amò 'ncö. Endel 1802 el g'ha localizàt Cerere, che l'ìa zamò stàda scuprìda l'an prìma de Giuseppe Piazzi ma che sübit dòpo l'ìa stàda pirdìda. Lü el l'ha retroàda pròpe endela puzisiù pervìsta del matemàtich Carl Friedrich Gauss.

Ai 28 de mars del 1802 el g'ha scuprìt e batezàt el segónt asteròide Pàlade. El g'ha pensàt che i du còrpi födes relasiunàcc e 'l s'è mitìt a sercà amò. Ai 29 de mars del 1807 el g'ha scuprìt Vesta e 'l g'ha lasàt che 'l födès Gauss a dàga 'n nòm. El g'ha formulàt la ipòtezi che i asteròidi i éres framèncc de 'n pianéta espludìt miliù de agn prìma. Chèsta ipòtezi al dé d'encö l'è mìa piö tat ciapàda en cunsiderasiù.

Endel 1811 el concepés l'ipòtezi che la cùa de le cométe la sarès furmàda de partezèle sbötàde fò del sò nùcleo de 'na quach fórsa e che la cùa la g'ha sèmper de troàs en diresiù cuntrària al Sul. Al dé d'encö se sà che chèsto el söcét en conseguènsa per la presiù de radiasiù de la lùce del Sul, en efèt che a chel tép là se cunusìa mìa.

Ai 6 de mars del 1815 el g'ha scuprìt 'na cométa periòdica che pà l'è stàda batezàda en sò unùr (clasificàda come 13P/Olbers). En total, el g'ha scuprìt 5 cométe e 'l g'ha calculàt l'òrbita de 18.

Endel 1823 el g'ha furmulàt el paradòs famùs (ciamàt paradòs de Olbers en sò unùr) endoche el se domànda: «Perchè el ciél de nòt l'è scür semài che ezìste en nömer isé grant de stèle che le g'harès de ilüminàl compàgn che 'l födès del dé?» Encö, se pöl dà 'na respòsta ragiunàda a chèsta domànda per vìa dei valùr finìcc de la velocità de la lùce e l'età de l'Ünivèrs e del spostamènt envèrs el rós de la radiasiù del Big Bang.

En sò unùr gh'è stat batezàt:

• L'asteroide (1002) Olbersia.
• El cratér Olbers sö la Lüna.