Lipid

Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada.

I lipid (ciamaa anca grass, del grech lypos, grass) a hinn bio-mulecul urganigh miss insema per i prupietà cumpagn de sulübilità: se dislenguen minga in de l'aqua (se disen per quela resun chì idrofub) ma inscambi se dislenguen ben di in sulvent urganigh minga pular 'me l'eter o l'acetun.

I lipid gh'hann una densità che l'è piscinina rispet a l'aqua, e l'è 'l mutiv perchè l'oli, el grass de la carna e'l büter galegen in sü l'aqua. I lipid a hinn de solet faa per la püssee part de atum de carboni e de idrogen ligaa intra de lur cun ligam cualent poch pular (carateristiga che la da l'idrofubicità).

A bun cünt, cum'em dii in principi, i lipid a hinn cumpagn per sulübilità ma a hinn propi diferent intra de lur per strütüra chimiga. A segunda de la cumplessità del lipid, se classifighen in trì categurij: lipid semplis, lipid cumpless e lipid derivaa.

Lipid semplis

A hinn faa dumà de carboni, idrogen e ussigen, e tiren dent terpen, steroid e prostaglandinn.

Triglicerid

I triglicerid a hinn i lipid püssee abundant in nadüra, e hinn i grass animaj e i oli vegetaj. Servissen suratüt 'me deposit per l'energia prudota e imagazinada.

Un triglicerid a l'è faa d'una mulecula de glicerol che'l gh'ha ligaa trì acid grass. El glicerol (1,2,3, prupantriol) a l'è un alcol cun trì atum de carboni, ognidün cunt un grüp ussidriligh. L'acid grass al gh'ha un grüp carbossiligh (el coo) e una cadena idrocarbüriga (la cua). El ligam intra el glicerol e i acid grass a l'è una reaziun d'esterifigaziun, e despess i trì acid grass a hinn diferent. La diferenza intra grass e oli a l'è che in di grass i acid grass gh'en han minga de ligam dubi: se ciamen acid grass satür e porten a la furmaziun d'un grass solid. In di oli, inscambi, i acid grass gh'hann vüna o püssee insatüraziun ('n'altra manera de ciamà i ligam dübi). I oli a hinn liquid perchè i ligam dubi fan di piegh in de la cadena: per quela resun chì i caden a hinn minga arent e i se sluntanen. Cadenn sluntanaa al vör dì ligaa poch, poch cumpat: i interaziun intramulecular a hinn fiach e'l lipid al sarà liquid inscambi de solid.

Cer

Una cera a l'è l'ester d'un alcol süperiur monovalent (cunt una cadena lunga e dumà un grüp alcoligh) cunt un acid grass. Se tröen in di invertebraa e gh'hann una funziun de rivistiment in di früt 'me pir e pom e besti 'me i üsej.

Terpen

Cumün in del mund vegetal, i gh'hann un'ünità de bas che l'è l'isopren (una strütüra a cinch atum de carboni).

Lipid cumpless

A hinn el prudot de l'esterifigaziun di acid grass cunt alter alcol. Tiren dent fosfolipid, fosfatid, glicolipid e solfolipid. I se disen anca saunifigabij perchè in sulüziun alcalina liberen i saun. Despess l'alcol a l'è un glicerol mudifegaa.

Fosfolipid

Cumpagn di triglicerid per la strütüra, i gh'hann un grüp fusfaa che'l porta una carega negativa e, dunca, una pularità a la mulecula. Alura el fosfolipid al gh'ha un coo idrofil e una cua idrofuba: per quela resun chì al se dis anfipatigh. Quela strütüra chì a l'è propi buna per furmà i membrann biulogigh che hinn inturna ai celül e i orghen celülar perchè i coo cunt i grüp idrofil se meten vers l'aqua che l'è fö e dent a la celüla e i cuv i se meten in pusiziun mediana: quest chì a l'è ciamaa dubi strat lipidigh.

I fosfolipid a hinn i cumpunent principaj del toch lipidigh membrann celülar. Gh'en è de dü tip:

• fosfoglicerid
• sfingolipid: abundant in del sistema nervus