Marte (pianeta)

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda.

Marte
La val Marineris töda zó del Orbiter del Viking 1
Stella mader	Sole
Classificazion	Pianeta terrestre
Parameter orbital
(a l'epoca J2000)
Semiass maggior	227 936 637 km 1,52 366 231 UA
Perieli	206 644 545 km 1,38 133 346 UA
Afeli	249 228 730 km 1,66 599 116 UA
Circonf. orbitala	1 429 000 000 km 9,553 UA
Period orbital	686,9600 dé (1,8808 agn)
Period sinodegh	779,96 dé (2,135 agn)
Velocità orbitala	21,972 km/s (min) 24,077 km/s (media) 26,499 km/s (max)
Inclinazion su l'eclittega	1,85061°
Inclinazion dal equat. del Sol	5,65°
Ecentricità	0,09341233
Longituden del noeud ascendent	49,57854°
Argom. del perieli	286,46230°
Satellit	2
Anel	nisü
Dati fisegh
Diameter equat.	6 804,9 km
Diameter polar	6 754,8 km
Schissament	0,00736
Superfiss	144 800 000 km²
Volum	1,6318 × 1020 m³
Massa	6,4185 × 1023 kg
Densità media	3,934 × 103
Acceleraz. de gravità in superfiss	3,69 m/s² (0,376 g)
Velocità de fuga	5 027 m/s
Period de rotazion	1,025957 dé (24 h 37 min 23 s)
Velocità de rotazion (a l'equatùr)	241,17 m/s
Inclinazion assiala	25,19°
A.R. polo nord	317,68143° (21 h 10 min 44 s)
Declinazion	52,88650°
Temperatura superficiala	133 K (−140 °C) (min) 210 K (−63 °C) (media) 293 K (20 °C) (max)
Pression atm.	6,9 - 9 hPa
Albedo	0,15
Dati d'osservazion
Magnituden app.	−2,00 (media) −2,91 (max)
Magnituden app.	−2,94
Diameter apparent	3,5" (min) 25,1" (max)

Marte l'è 'l quart pianeta del sistema solar en ùrden de distànsa del Sul e l'öltem dei pianeti de tipo terestre dòpo de Mercurio, Vènere e la Tèra. L'è ale ólte ciamàt el Pianeta Rós per vìa del sò culùr tìpich che l'è cauzàt de la gran quantità de òsido de fèr (rözen) che gh'è sö la sò superfìce.

El g'ha 'na atmosféra ràra fés e temperadüre médie al leèl del söl piötòst bàse ('ntra i −140 °C e i 20 °C), ma l'è 'ntra töcc chèi del Sistéma Solàr el pianéta che se 'nsomèa de piö a la Tèra.

El ràgio a l'equatùr de Marte l'è de 3397 km, presapóch la metà de chèl de la Tèra e la màsa l'è dés vólte de méno. El prezènta 'n inclinasiù de l'as de rotasiù e 'na longhèsa del dé paragunàbii a chèle de la Tèra. La superfìce la móstra formasiù vulcàniche, vài, calòte polàre e dezèrcc de sàbia, ma apò sèrte formasiù geològiche che le làsa pensà che 'ndèn época pasàda ghe püdìes véser stat pò a l'àiva al stat de lìquit.

Entra le formasiù piö enteresànte sènsa döbe gh'è el Mut Olimpo, el vülcà piö grant che se conós de töt el sistéma solàr, che 'l rìa a 27 km de altèsa söl leèl médio del pianéta, e le Vài Marineris, 'na sórt de canyon piö grant de chèi che se conós sö la Tèra.

A l'oservasiù, Marte el prezènta dei cambiamèncc de culùr, che 'na ólta se pensàa duzìde a la prezènsa de vegetasiù stagiunàla, perchè ligàde ai perìodi de l'an marsià. Chèste ipòtezi i è stàde scontradìde endel córs de le divèrse misiù spasiài de oservasiù, fàde co le sonde e coi satèliti artificiài che gh'è stat mandàt de l'òm a stüdià Marte.

Entùren a Marte gìra du satèliti natürài, Fobos e Deimos, de dimensiù picinìne e co la fùrma iregolàra tat che se pènsa che i pöde véser du asteròidi catüràcc del camp gravitasiunàl del pianéta.