Meteurulugía

Chest artícul al è scrivüü in lumbaart, con la grafia LSI.

La meteurulugía a l'è una bròca dii sceenz de l'atmusfera ca la stüdia ul teemp atmusférich; i meteuròluch g'ann de uservà e misürà i fenòmen atmusférich, elaburà chii daat chí cunt i elaburaduur e mètt giú i previsiun del teemp.

Níver.

Stòria

La paròla meteurulugía la vègn dal greech antích e la vöör dí discuurs (lògos) a prupòsitt dii ròpp ca búrlenn giú dal cèl (metéur); metéura la g'à un urígin püssee prufúnda ammò, vist ca (sémper in greech) la vöör dí ròpp c'al stà in cèl cunt ul Signúr.
I primm tentatiff de prevedè ul teemp a i ann fà i greech antích, ma fin al sécul passaa la meteurulugía a l'era minga vista bègn da i geent, suratütt i paisànn, ca cunsideràvenn ul teemp cumè la vuluntà del Signúr. Ul teemp al sa prevedéva minga, fursi dumè da un dí a chel ólter; sa vardàvenn i scrizítt, per esémpi i níver de un culuur pütòost ca de un ólter, ul veent c'al giràva in d'una manéra invéci de un óltra, e.v.i.
A l'è dumè da una quaj desèna de ann ca la meteurulugía a l'è duperàda in manéra scentífica per vütà i geent in dii sò atività.

Istrümeent de la meteurulugía

I meteuròluch a càtenn un muntún de daat per mèt giú i previsiun, e per catài a dupérenn difereent istrümeent:

• Baròmeter, per misüra la pressiun atmusférica;
• Termòmeter, per la temperadüra;
• Igròmeter, per misüra l'ümidità;
• Plüviòmeter, de misüra i precipitazziun (piöva, fiòca, sguàzz);
• Anemòmeter, per ul veent.

Sa dupérenn anca istrümeent per catà i daat anca in de l'atmusféra:

• Balún sunda, per vardà la paart vólta de l'atmusféra;
• Satèlit meteurulògich, per vardà i níver, misüra la temperadüra a distànza, e.v.i.;
• Radar.

I previsiun del teemp

Dòpu l'uservazziun dii fenòmen meteurulògich e dii variàbil meteurulògich (temperadüra, pressiun, e.v.i.) e la sò trascrizziun, ul previsuur del teemp al scriff giú chii daat chí in sü la càrta del teemp, induè a l'è pussíbil vèch, in d'una ugiàda, la sitüazziun meteu de una quaj àrea (suratütt, sa mètenn giú i isòbar e sa mètenn in evidénza i fruunt).
Cunt i gròss elaburaduur sa fann curr i mudèj, ca inn dii algurítmi de calcuul per prevedè i cundizziun futüür de l'atmusféra dopu elaburaa i daat misüraa.

A segunda de quànt a l'è grànda l'àrea de stüdi i previsiun sa spartíssenn in:

• p. lucàj;
• p. regiunàj;
• p. nazziunàj;
• p. cuntinentàj;
• p. glubàj.

Uviameent, cunt püsse l'àrea l'è grànda, cunt mègn i previsiun a inn preciis.

A segunda invéci de quantu teemp a vàrenn, i divisiun a inn:

• cuurt: (24-48 uur);
• médi: (una setimàna);
• lünch: (püssee de una setimàna);
• stagiunàj.

Anca chí, altertaant uviameent, cunt püssee ul períut a l'è lünch mègn la vaar la previsiun; al dí d'incöö a l'è minga pussíbil fà previsiun giüüst per i períut de teemp püssee de dées dí; da una stagiun a l'óltra sa parla pü de previsiun, ma dumè de línea de tendénza.

Bròch de la meteurulugía

A segunda dii istrümeent duperaa e de l'ubietiif ca ga sa curr adree, la meteurulugía la pö vèss spartída in:

• agrumeteurulugía, ca la vàrda ul teemp in relazziun cunt l'agricultüra;
• meteurulugía dinàmica, ca la pröva a dàch una spiegazziun a i fenòmen uservaa, duperaant i equazziun de Eüleer de la mecànica dii flüiit.
• meteurulugía da satèlit, ca la dupéra i daat mandaa a tèra da i satèlit;
• meteurulugía radar, istèss de chèla da satèlit dumè ca, uviameent, la dupéra ul radar;