Polygala chamaebuxus

Polygala chamaebuxus L.
or.: Martilìna
	; Polygala chamaebuxus
Classifigazion sientífiga
Regn:	Plantae;
Division:	Magnoliophyta;
Clas:	Magnoliopsida;
Ùrden:	Fabales;
Famìa:	Polygalaceae;
Zèner:	Polygala;
Spéce:	P. chamaebuxus;
Nomm binomial
	Polygala chamaebuxus; L.
Sinonim
	Chamaebuxus alpestris Spach. ; Chamaebuxus alpester Auct. ;

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda.

La Polygala chamaebuxus L. (en Bresà: martilìna^[2]) l'è 'na piànta de la famìa botànica de le Polygalaceae.

Sistemàtica

El sistéma de clasificasiù de Cronquist el mèt la famìa de le Polygalaceae endèl ùrden de le Polygalales, 'nvéce el sistéma modèrno de clasificasiù APG el la mèt endèl ùrden de le Fabales.

Endèl zèner Polygala gh'è dét en gran nömer de spéci. Sèrte autùr i na mèt dét enfìna a 500, e l'includarès piànte col portamènt de àlber, boscài gràncc e pesègn, e piànte erbàcee.

Descrisiù

La fùrma biològica de la piànta l'è camèfita fruticùza (Ch suffr/NP): cioè piànte col gamp lignùs apéna a la bàze e de sòlet de dimensiù piötòst pesène. “NP” (nano faneròfite) la ìndica 'n tìpo particolàr de piànte lignùze coi böcc perennàncc colocàcc 'ntra póch ghèi e 'nfìna a 'n méter de tèra.

Gamp

Del gamp part divèrsi ram lignificàcc prostràcc e ascendèncc che pöl rià 'nfìna a 30 - 40 cm.

Fòie

Le fòie i è sèmpervérde, glàbre, alternàde, vizìne l'öna a l'ótra de fùrma ovàda strèta, bislónghe o lanceolàde. En piö i è subsesili, coriàcee, col òrlo 'ntréch. Srotondàde 'n pónta o endèn quach variàncc apéna apéna mucronàde, sènsa stìpole a la bàze del gambì. El culùr l'è vért bèl brilànte. Dimensiù: longhèsa 15 – 30 mm; larghèsa 5 – 10 mm.

Enfiurescènsa

I fiùr i pöl véser sùi o 'nperàcc e i vé sö a la sèa de le fòie superiùre endèna gratilìna cürta terminàla.

Fiùr

I fiùr i è zigomòrf, ermafrudìcc, pentàmer, gamosépali, pentacìcli (cioè con 5 vertezèi), col gambì cürt (5 mm).

Càles: el càles l'è furmàt de 5 pétali. De chèsti, 3 i è picinì e estèrni, giü de chèsti 'l g'ha 'n sperù; i óter 2 i è intèrni e i fùrma de le àle piegàde 'n sö, bislóghe, a le ólte vizìne 'ntra de lùre, e sèmper patènte (chèsti i è dei órghegn vesilìfer compàgn che 'ndèle coròle de le Papilionaceae). I sépali i è lónch 3 – 5 mm; le àle le pöl rià a 11 – 13 mm.
Coròla: la coròla l'è tübulùza condèn lèmbo furmàt de 3 lòbi (tré pétali aburtìcc). El lòbo 'nferiùr (el se ciàma caréna) l'è 'ncaàt, entréch o apéna apéna lobàt; i du lòbi superiùr i è ovài e cunivèncc sö la caréna. I è de sòlet cuncrisìcc a la bàze te tübo curulì e lìber endèla part superiùra. Dimensiù del cilìnder curulì: 10 – 15 mm.

L'aspèt piö cümü del fiùr l'è chèl co le àle biànche e caréna zàlda (o aràncio) e 'l tübo biànch; ma se pöl troà de le variàncc co le àle róse o ròza e la caréna rósa sfömàda de zalt.

Fröcc

El fröt l'è 'na càpsula obovàda (a fùrma de cör) e schisàda en bànda coi òrli alàcc. Dimensiù 8 x 7 mm.

Difuziù e habitat

L'è 'na spéce endémica de le zòne de mut de l'Euròpa centràla e meridiunàla ( Orof. S-Europ.). Se la tróa sö le Alpi, sö i Apenìni ma apò a söi Carpàsi e 'ndèi Balcàni (zòne nòrd-occidentài).
'N Itàlia se la tróa sö le còste ruciùze, endèi pòscc erbùs e sèch, endèi sotabósch de cunìfere (piö facilmènt endèle parcc terminài del bósch), endèi riù söcc e 'ndèi boscài ensèma ai rododèndri e al pì mùgo. La preferés i teré calcàrei.
Se la tróa dei 300 ai 2400 méter söl leèl del mar.

Riferimèncc

↑ Sinónimos en wiki [1]
↑ Giovan Battista Melchiori, Vocabolario bresciano - italiano, 1817, [2]; reperìbil e scaricàbil ché: [3] (rist. anast. del Giornale di Brescia, 1985)

[1] Sinónimos en wiki [1]

[2] Giovan Battista Melchiori, Vocabolario bresciano - italiano, 1817, [2]; reperìbil e scaricàbil ché: [3] (rist. anast. del Giornale di Brescia, 1985)

[2]

[1]