Dialet carpesan

Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada.

El dialet carpesan (nom nativ: carpśàn) l'è un dialet emilian parlaa a Carpi (Pruvincia de Modena) e in di paes inturna.

Difüsiun e carateristigh

El dialet carpesan a l'è parlaa in d'un quai cumün de la bassa pruvincia de Modena, ciuè:

Carpi (Cärp)
Novi di Modena (Nov)
San Prospero (San Prosper)
Bastiglia (Bastia)
Campogalliano (Campgajan)

Lenguistigament, el cunfina a nord-ovest cul dialet mirandules, a süd cunt el dialet mudenes (del qual el pò vess cunsideraa una variant, al cuntrari del Mirandules) e a est cunt el dialet regian, dal qual el ciapa inflüenz fort. Inultra, el dialet de Correggio (cumün regian) l'è inflüenzaa del carpesan.
Urmai l'è parlaa suratüt a Novi.
Rispet al Mudenes, el Carpesan el gh'ha minga la /z/ düra, ma dumà quela dulza (ś).

I verb

Verb vess

Indicativ present: mè a sun, tè 't î, lò 'l è, nuèt'r a sòm, uèt'r a sî, lōr i în.
Indicativ imperfet: mè a éra, tè 't ēr, lò 'l éra, nuèt'r a éren, uèt'r a éri, lōr i éren.
Indicativ fütür: mè a s'rò, tè 't s'rê, lò 'l s'rà, nuèt'r a s'ròm, uèt'r a s'rî, lōr i s'ran.
Cungiüntiv present: che mè a sìa, che tè 't sìi, che lò 'l sìa, che nuèt'r a sòma, che uèt'r a sidi, che lōr i sìen.
Cungiüntiv imperfet: che mè a fùs, che tè 't fùs, che lò 'l fùs, che nuèt'r a fùsen, che uèt'r a fùsi, che lōr i fùsen.
Cundiziunal present: mè a s'rev, tè 't s'ress/s'rèv, lò 'l s'rev, nuèt'r a s'rèven, uèt'r a s'ressi/s'rèvi, lōr i s'rèven.
Geründi present: send.
Infinii present: èser.
Participi passaa: stê/stèda.

Verb avègh

Indicativ present: mè a-j-ò, tè 't ê, lò 'l à, nuèt'r a-j-òm, uèt'r a 'vî/î, lōr i àn.
Indicativ imperfet: mè a ìva, tè 't îv, lò 'l ìva, nuèt'r a ìven, uèt'r a ìvi, lōr i ìven.
Indicativ fütür: mè a-j-a'rò, tè 't a'rê, lò 'l a'rà, nuèt'r a-j-a'ròm, uèt'r a 'rî, lōr i a'ràn.
Cungiüntiv present: che mè a 'pia, che tè 't api, che lò 'l àpia, che nuèt'r a-j-òma, che uèt'r a ìdi, che lōr i àpien.
Cungiüntiv imperfet: che mè a ìss, che tè 't ìss, che lò 'l ìss, che nuèt'r a 'ìssen, che uèt'r a 'ìssi, che lōr i 'ìssen.
Cundiziunal present: mè a-j-a'rev, tè 't a'ress/avrèv, lò 'l a'rèss/avrèv, nuèt'r a 'ressen/'vrèven, uèt'r a 'ressi/'vrèvi, lōr i avressen/avrèven.
Geründi present: 'end/avènd.
Infinii present: avēr.
Participi passaa: avû/abû.

Prima cuniügaziun

Indicativ present: mè a cant, tè t' cant, lò 'l canta, nuèt'r a cantòm, uèt'r a cantê, lôr i cànten.
Indicativ imperfet: mè a cantèva, tè t' cantèv, lò 'l cantèva, nuèt'r a cantèven, uèt'r a cantèvi, lôr i cantèven.
Indicativ fütür: mè a cantarò, tè t' cantarê, lò 'l cantarà, nuèt'r a cantaròm, uèt'r a cantarî, lôr i cantaràn.
Cungiüntiv present: che mè a canta, che tè t' cant, che lò 'l canta, che nuèt'r a cantòma, che uèt'r a cantèdi, che lôr i canten.
Cungiüntiv imperfet: che mè a cantìs, che tè t' cantìs, che lò 'l cantìs, che nuèter a cantìsen, che uèt'r a cantìsi, che lôr i cantìsen.
Cundiziunal present: mè a cantarèv, tè t' cantarès/cantarèv, lò 'l cantarès/cantarèv, nuèt'r a cantarèsen/cantarèven, uèt'r a cantarèsi/cantarèvi, lôr i cantarèsen/cantarèven.
Geründi present: cantènd.
Infinii present: cantèr.
Participi passaa: cantè.

Segunda cuniügaziun

Indicativ present: mè a lêś, tè t' lêś, lò 'l lêś, nuèt'r a l'śòm, uèt'r a l'śî, lôr i léśen.
Indicativ imperfet: mè a l'śìva, tè te l'śìv, lò 'l alśìva, nuèt'r a l'śìven, uèt'r a l'śìvi, lôr i l'śìven.
Indicativ fütür: mè a l'śrò, tè te l'śrê, lò 'l alśrà, nuèt'r a l'śròm, uèt'r a l'śrî, lôr i l'śran.
Cungiüntiv present: che mè a léśa, che tè t' lêś, che lò al léśa, che nuèt'r a l'śòma, che uèt'r a l'śìdi, che lôr i léśen.
Cungiüntiv imperfet: che mè a l'śìs, che tè t' l'śìs, che lò 'l lśìs, che nuèt'r a l'śìsen, che uèt'r a l'śìsi, che lôr i lśìsen.
Cundiziunal present: mè a l'śrèv, tè te l'śrès/l'śrèv, lò al l'śrèv, nuèt'r a l'śrèsen/l'śrèven, uèt'r a l'śrèsi/l'śrèvi, lôr i l'śrèsen/l'śrèven.
Geründi present: alśend.
Infinii present: lêśer.
Participi passaa: alśû.

Terza cuniügaziun

Indicativ present: mè a dorum, tè t' dorum, lò 'l dorum, nuèt'r a durmòm, uèt'r a durmî, lôr i dòrmen.
Indicativ imperfet: mè a durmìva, tè t' durmìv, lò 'l durmìva, nuèt'r a durmìven, uèt'r a durmìvi, lôr i durmìven.
Indicativ fütür: mè a durmirò, tè t' durmirê, lò 'l durmirà, nuèt'r a durmiròm, uèt'r a durmirî, lôr i durmiràn.
Cungiüntiv present: che mè a dorma, che tè t' dorma, che lò 'l dorma, che nuèt'r a durmòma, che uèt'r a durmìdi, che lôr i dormen.
Cungiüntiv imperfet: che mè durmìs, che tè t' durmìs, che lò 'l durmìs, che nuèt'r a durmìsen, che uèt'r a durmìsi, che lôr i durmìsen.
Cundiziunal present: mè a durmirev, tè 't durmirès/durmirèv, lò 'l durmirèv, nuèt'r a durmirèsen/durmirèven, uèt'r a durmirèsi/durmirèvi, lôr i durmirèsen/durmirèven.
Geründi present: durmènd.
Infinii present: durmìr.
Participi passaa: durmî.

Esempi de lengua

El Pader Noster

Pèder noster, che 't sii ind al ciel,
ch'a sia bendèt al tô nom,
ch'a vegna 'l tô regn,
ch'a vegna fat quel che te vō,
acsè in ciel, acsè in tera.
Dass incò al noster pan quotidiàn,
e scanśèla i noster debet,
cmè nuèter a i scanślòm ai noster debitōr.
E an purtères briśa in tentasiòun,
ma tines luntàn dal mèl, amen.

Una nuvela del Bucasc

Giovanni Papanti I parlari italiani in Certaldo p. 290

A hii donca da saver che in chii temp, quand agh era 'l prim re d'un sit che 's ciama Cipro, e dop ch'un zert Gofredo 'd Buglion l'aviva conquistä la Tera Santa, a sussess ch'una sgnora 'd Guascogna l'andé in pelegrinagg al Sepolcr; e che, turnand indree, e passand per Cipro, la fu insultäda, ma dimondi, da di om cativ. Lee la 's lamentäva fort, e la 'n 's psiva där päs; e la pinsé d'andär dal re. Ma 'gh fu dit ch'l'era inutil, perché al re l'era un zert bambozz e acsè pigroun che inveza 'd fär giustizia degl'ingiuri di äter, al bviv'anzi quili ch'i 'gh feven a lò. Tant è veira, i dsiven, che ch'i 's vol sfugär d'un quälch dispet, al va a insultärel lò. Cla sgnora, sintend 'stel coss, anca lee, cherdend de 'n pseir utgnir giustizia, per sfugärs un poch, la voss andär dal re, per tucärl almanch int la sò viltä. L'andé dounca, e quand la fu davanti al re, la diss: "Al me Sgnor, an vegn minga davanti a vò perché a spera ch'am fädi giustizia dl'ingiuria ch'a i ho ricevuu, ma perché, per consolärem un poch ed quela, am insegnädi cuma fee a sufrir quili ch'i 'v fan a vò: perché, quand a i ho imparä, a possa supurtär anca mé con pazinzia la mia, che me av dunaree vluntera, s'a psiss, perché a ved ch'a sii fort boun".
Fein aloura al re a l'era semper stä cum un mutergnoun ma, a sintir chel parol, cumé s'al s'fuss dessdä dop d'aver durmii dla grossa, al prinzipié a fär giustizia dal tort ch'iva ricevuu cla sgnora, punend ben ben quii ch'l'aviven insultäda; e pò al dvinté acsè rigurous ch'an ne lasciäva senza castigh nisson ch'l'aviss insultä, anch se l'ingiuria la fusse städa pezneina.