Dialet de l'Ultrepò mantuan

Quest articol chì l'è scrivuu in lombard, grafia milanesa.

I dialèt de l'Ultrepò mantuan hin quel insema de variant de transiziun in tra el dialett mantovan e altèr variant Emilan che hinn parlaa in de la zona de l'Oltrepò Mantovan.

Difüsiun e carateristegh

Chi dialètt chi, a hinn parlàa spantegà in tüta la zòna de l'Ultrepò Mantuan: Süsèra, Munticiàna, Pegügnàga, Gunsàga, Mòia, San Benedét, Quistèl, San Iàcum, San Giuànn,Schifnòia, Quingèntuli, Péf, Vìla Póma, Pòs, Réar, Borchfòrt, Carbunèra, Magnacavàl, Sèrmad e Felònica.

Cume che l'è nurmal, püssee che se vesinen al cunfin cun l'Emilia, quei parlà chì i ciapen di carateristegh semper püssee emiliann. Un quài dialet pütost cumpagn de quel de l'Oltrepò Mantovan a hìin el dialet ferares, el dialet mirandules e el dialett guastalles, cunt i quài ghìin fòrt infüenz.

In tra i carateristegh püssee impurtant a pödum truvà:

mantègnement dè la a cumè 'ndel Mantuan e 'ndèl Ferares,

la z l'esést minga, lè sempar süstituida dèla s, dulsa o aspra;

la risulta asènt (cumè 'ndèl ferares e 'ndèla bàsa regiana) la palatisasiùn dela vucàl latina tòniga a.

Apartegnèn al'area dialetala dei dialèt de l'Oltrepò Mantovan anca i dialètt di cümun de Guastalla, Luzzera e Reggioeu e anca i dialèt parlà in di cümun de Borett e Gualtee a podèn vèss cunsiderà cumpàgn. 'N di cümun sül cunfin mudenés (Pòs in primis) se pò nüdà üna liev inflüensa dela pruincia visina e un liev rafurzamènt dii tipich sùn sarà "Ö" e "Ü"; abastanza evident a l'è l'inflüenza del ferares süi cümun cunfinant cun tal pruincia, (Sèrmad e süratót Felònica), 'nduè el mantuan el pèrt i sò carateristich sùn sarà (Ö e Ü).

Esempi de lengua

Proverbi

Suzzera

Pötòst che gnint, l'è mèi pötòst.
Quand al cavalér al s'imbròia, al padrùn al s'desbròia.
I Mantoàn, quèl ch'i fa mìa incö i la fa dmàn.

Ona novella del Boccasc

Dialett de Pòsg

Av dìgh dónca che ind i témp dal prim rè ad Cìpri, dòp che Gofrè ad Bügliòn l'ha avü vint Tèra Sànta, è sücedü che una zentildóna ad Guascógna l'è andàda in pelegrinàcc al Sepùlcar, e quand l'è turnàda da 'd là, arivàda ch'la fü a Cìpri, da chi óm ch'an g'ha cör, da vilàn la fü insültàda. Lé, tüta duluràda sènsa nesün ch'la cunsulès, lamentàndas la pansè d'andàr dal rè a dar zò la sò denünsia; ma 'gh fü dét da alcün ch'la gh'andarè per gnènt, perchè l'éra tant al gran balòs e pòch ad bòn che, invéze ad far giüstìsia ai àltar, quand lór i éra ufés, l'éra tant vil ch'l'an supurtàva tànte d'insolènse per sua màrsa vargógna, e tüt quèi gh'avévan di dispiazér, i sa sfugàvan col fàragh ün quàlch insült o svergugnàral. La pòvra dóna, sènsa sperànsa 'd far vandèta, per cunsulàras ün pòch dla sò nòia, la s'è decìza 'd volér musgàr la mizéria dal rè; e, pianzènd, la gh'è andàda davànti e la g'ha dit: "Car al mè siór, mì an vègn mìnga a la tò prezènsa parchè mì am aspèta che tì a fàsi vandèta dl'ingiüria ch'm'è stàda fàta ma, in cumpèns ad quèla, at prégh che at m'insègni cóme at sufrìsi quèle che a sò ch'i 't fa, parchè imparànd da tì, mì a pòsa supurtàr la méa, che lü, al nòstar Siór, al sa se mì a podès far, luntéra at la darìa, parchè tì 't sè bòn ad purtàran ün mücc".
Al rè, che fin d'alùra l'éra stà tard e pégar, cóm sa 'l sa 's füs dasmisià, l'incuminzè da l'ingiüria fàta a 'sta dóna, che con tüt la ràbia al l'ha vendicàda, ad ésar ün rigurùs parsecütór ad tüt quèi che cóntra l'unór dla sò curóna i avès fat quèl in séguit.
ibidem, pagg. 268-269

Bibliugrafia

Ferdinando Arrivabene, Vocabolario mantovano-italiano, Mantova, 1882
Mario Bardini, Vocabolario mantovano-italiano: come si dice in Italiano?, ed. La Tor dal Sücar, 1964
L. Giovetti, A. Facchini, F. Ferrari, C. Quarenghi; Scrìvar e lésar in dialet; ed. Sometti editore; 1979
Clemente Merlo, Italia dialettale
Glauco Sanga, Dialettologia lombarda
AA. VV., Parlate e dialetti della Lombardia. Lessico comparato.
Ottavio Lurati, La lombardia, in I dialetti italiani. Storia struttura uso, a cura di Manlio Cortellazzi et alii, Torino,

UTET, 2002.

Vittore Colorni, Il territorio mantovano nel Sacro Romano Impero. Periodo comitale e periodo comunale, Milano, Giuffrè, 1959.
La Vanga., Dialetto mantovano di Schivenoglia, ed. Farmacia Virtus Cavalli

Referenz

Vos correlaa

Ligamm de foeura

Proverbi in Mantovan
Magnacavallo: feste e proverbi Arqiviad qé: [1]
Il dialetto basso mantovano ed i suoi contenuti Arqiviad qé: [2]
Pubblicato il calendario nel dialetto del basso mantovano Arqiviad qé: [3]
proverbi di Suzzara
Arqiviad qé: [https://web.archive.org/web/20130204051151/http://gazzettadimantova.gelocal.it/cronaca/2013/02/02/news/ag-vol-la-bici-a-man-la-traduzione-1.6459814 canzone in dialetto poggese]]
corso sul dialetto di felonica Arqiviad qé: [4]