Lengua ligür (rumanza)

Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada.

{{{nom}}} ({{{nom nativ}}})
Oltre denominazion :
Parlada in :
Rejon :
Parlants :
Ranking :	???
Classifegazion jenetega :	{{{fameia}}}
status ofiçal
Lengua ofiçala de :	{{{nazion}}}
Regolad de :	{{{regolad}}}
codex de la lengua
ISO 639-1	-
ISO 639-2	roa
ISO 639-3	{{{iso3}}}
SIL	lij
varda anca: lengua

El Ligür (nom nativ: Léngoa lìgure o Líguru) l'è una lengua rumanza de la sota-fameja gall-italica che l'è parlada in Ligüria, in d'un quaj paes piemuntes, int una quaj part de la costa de la Francia, in del Principaa de Monach (e là el munegasch l'è vüna di lenguv ufizial) a Capraia ( in Tuscana) in Corsega a Bunifazi e in dü paes de la Sardegna: U Pàize (Carlfort in lumbard) e Câdesédda (Calaseta in lumbard; a Calaseta però i abitant a hinn urmai mes'ciaa cunt i Sard).
Infin, di dialet cumpagn del Ligür hinn parlaa anca in tel volt Apenin piasentin, spezialment a Bobi. El dialett de quest cumün emilian chì l'è parlaa pür a Brall de Pregöla, in pruvincia de Pavia.

Wikipedia

Cunsültee la edizziun də la Wikipedia in Ligür

In del dialet büstoch del Lumbard gh'è una mota de inflüenz ligür, per via da la presenza de pupulaziun ligür in de la zona in epuca prerumana.

El sò dialet püssè impurtant a l'è el Genues, ciamaa Zeneize o Zeneise, el dialet de Genua.
Intra i lenguv gal-italich, el Ligür a l'è quel che'l fà vidè i carater de transiziun vers i lenguv de l'Italia del center e del süd.
El Ligür a l'è una lengua in pericul perchè la parlen suratüt i vecc, e de spess i giuin cugnussen minga.
La lengua ligüra se duvaria cunsiderala 'me una lengua regiunala o minuritaria per la "Carta Eürupea dij lenguf Regiunaj o minuritari", che in del Art.1 la dis che cume i lenguf regiunaj o minuritari se cunsideren i lenguv ... ch'a hinn minga i dialet de la lengua ufiziala del stat. La "Carta Eürupea dij lenguf Regiunaj o minuritari" l'è stada apruvada el 25 giügn 1992 e l'è in vigur del 1 mars 1998. L'Italia l'ha firmada la Carta el 27 Giügn 2000 ma l'ha minga anmò ratifigada.
A gh'hinn anca:

la norma ISO 639-3 (cudifega LIJ), che la classifega el Ligür intra i lenguf e nò i dialett;
el Red Book for Endangered Languages (liber russ per i lenguf in pericul) el clasifega el Ligür 'me lengua gal-rumanza.

Articuj determinativ-minga determinativ

o/i -- el / i
a/e -- la/ i
un/unn-a -- vün / vüna (vöna)

Prunom persunaj-possessiv

mi/me/me -- mì/me/mè-mia
ti/te/to -- tì/tì/tò-tua
le/se/seu -- lü-lee/se/sò-sua
n(o)iâtri (niâtri)/ne/nostro-a -- nünch/ne/noster-nostra
vôscià (viâtri)/ve/vostro-a -- voi/ve/voster-vostra
lô (liâtri)/se/se (seu) -- lur/se/sò-sua

Parol

a péia: el pir
o méi: la poma
o setron: el purtügal (cf. Fr. citron)
o pèrsego: el persegh (cf. Cat. préssec)
a sêsgia: la sciresa
o mêlo: la magiustra (cf. It. mela)
a noxe: la nus
a câ: la cà
l'êuggio: l'öcc
a uisa (Carlfort): l'isula
l'ìsoa (Genua): l'isula
o pàize (Carlfort): el paes
o paise (Genua): el paes
a sc-tradda (Carlfort): la strada
o maganzin (Calaseta): el magazzin
o figgio: el fioeu
l'amigo: l'amis
o libbro: el liber
l'òmmo: l'òmm
a schêua (Carlfort): la scöra
l'òtro (Carlfort): l'alter
a lunn-a (Genua): la lüna
ciù: püssee (cf. Nap. cchiù)
o fêugo (Genua): el föch
o fiòugo (Bunifazi): el föch
i cavelli: i cavèj
a tradiçion (Monach): tradiziun (cf. Fr. tradition)
a vorpi (Bunifazi): la gulp
anchêu: incöö
anchêui (Mònach, parnunziaa anchéi): incöö
l'anno (Carlfort): l'ann/agn
atrovâ (Carlfort): truà
tutto (Carlfort): tüt
travaggio: laurà (varda Fr. travail; Sp. trabajo)
vixin (Carlfort): arent
poài (Carlfort): pudè
o mâ (Carlfort): el mar
anâ (Carlfort): andà
sotta (Carlfort): sòta
avài (Carlfòrt): vègh
nêuvo: nööf
gianco: bianch
a voxe: la vus
a stöia: la stòria
u figgêu: el fiö
u mondo: el mund
a raxon: la resun
o çentro: el center
o lêugo: el lögh
a néutte: la nocc
o veggio (Genua): el vegg
er veccio (La Spezia): el vegg
o nùmeo: el nümer
ærto: alt

Esempi de lengua e confront trai variant

El Pader noster

In genoves

Poae nostro che sei nei çê,
o vostro nomme seja santificao,
Vegna o vostro regno,
si faza a vostra voentae
comme in çê, cosi in taera.
O pane nostro quotidiano deeme ancheu,
e perdonè a noiâtri i nostri debiti,
comme noiâtri perdonemo i nostri debitoi,
e no ci lasciè cadè ne tentazion
ma liberateci da mä.
Amen.

In monegasch

Pàire nòstro che sii unt o celo,
che o tò nomme sice santificap,
che o tò regno arrive,
sice fà a tò vorontà,
coma un celo unscì a terra.
Danne ancheui com tuti i giorni o nòstro pan.
Perdonane i nòstri pecai
coma perdonammo a cheli che n'an fao de mä.
Non ne lascia pià da tentasion,
ma libérane do mä, amen.

La parabola del Fioeu Trason

Dialett genoves: In omu u l'aveva dui figiö; u ciü peonin u disce au paire: "Daime a mè parte de ben chi m'atuca!" e u paire u ghe spartì u feitu sò. Quandu l'avè feitu ferri, de li a pochi giurni u se ne scapa e u se n'andià a ün paese luntan, dunde a forza de desbauci u s'asgairà tütu u sò.
Dialett savones: Üna vota gh'ea ün omu che l'aveiva dui figiö. E u ciü zuvenu u disse au puè: "Dueme a parte di ben che me tucan!" e lè u ghe spartì l'ereditè. Dopu pochi giurni u ciü zuvenu, radünau tütu u faitu sò, viagiandu u se n'è andaitu in parte lutan-a e là u detu fundu a tütu quantu cun vive da disculu.
Dialett de Serravalle Scrivia: In omu u 'gh avaiva dui fiöi. E pü zunu u gh'ha ditu a sò pupà: “Pupà, dame subtu quel ch'u 'm tuca 'd l'eredità!”. Alantua e pupà l'ha spartiu quel ch'u gh'avaiva trai dui fiöi. Da lì a quòch giurnu e fiö pü zunu l'ha vendüu tüta a sò roba e 'ncu i sodi fati sü u 's n'è andatu int in paize luntaun: lì u s'è datu aa bela vita e u s'è mangiò tüti i sodi.
Dialett de Ormea: Ün omu l'avea doi fioi. O ciü sgiuvu l'ha diciu al poà: “Poà, dàime lo ch'a 'm pò tucoà dle mie sustanse!”. E 'l poà o j'ha daciu la sò parte. Da lì a pochi dì 'stu fió a l'ha radünà 'nseme tütu 'l sò, poi 's n'è partii e 's n'è andà 'nt ün paìse lunzi; e lì l'ha dissipà tütte le sò sustanse, dasèndse al bun tempu.
Dialett de Cairo Montenotte: Ün òm l'ava düi fiöi. U ciü giuvu l'ha dicc a sò pare: “Pupà, dème ra part di beni di beni che 'm tuca!”. E chièl l'ha fa tra lor er part d'u sò patrimoni. Da lì a pochi dì, bütà tüt insèm 'st fiö ciù pcit u 's n'è andà int in paìs luntàn, e qui l'ha sgheirà tüt 'r fat sò in stravizi.
Dialett de Garessio: Ün òmo l'avè düi fiöi. E u ciü sgiono 'd 'sti düi l'ha dicio a só pare: “Pare, dèmè a parte di beni ch'a 'm toca!”. E lé l'ha facio tra 'd lor re parte di beni. E 'd lì a pochi dì, bütào tüt inseme, 'sto fió ciü sgiono 's n'è andào int in paìse lontàn e là l'ha sgherào tüt u facio só int i bagordi.
Dialett de Borgotaro: Un omu u gh'ava dü fiö. E u pü zóven u diss a só pàr: “O pà, dèm la part che 'm pertoca!”. E só pàr u fé le part. E da lì a pochi dì 'l pü zóven u piè sü la part sogga, u andè lontàn e là u la cunsümè tüta malamént.

Vus currelaa

Dialet tabarchin
Dialet munegasch
Dialet bunifacin
Dialet finales
Dialet genues
Dialet intemeli
Dialet spezzin
Dialet urmeasch
Dialet nuves
Dialet burghesan
Dialet ruiasch
Dialet mentunasch
Dialet savunes
Dialet büstoch (dialet lumbard cun fort inflüenz ligür)