Sicilia

Quest articol chì l'è scrivud in lombard, con la Noeuva Ortografia Lombarda

La Sicilia (Sikelía in grech) l'è l'ìsola pioeu granda del Mar Mediteraneo e l'è pò una region a statut speciàl de la Republica italiana. Ol President a l'è ol Renato Schifani.

Sicilia Rejon
Sicilia - Sœmeanza
Dats aministrativ
Stat	Itàlia
Capolœg	Palermo
Oltre lengue	Lengua siciliana
Nassida	15 magg 1946
Politega
President	Renato Schifani (13 ottober 2022)
Orgen lejislativ	Assemblea regionale siciliana
Territore
Coordinade	37°35′59.85″N 14°00′55.36″E
OSM	39152
Voltituden	3340 m s.l.m
Superfix	25 711 km²
Abitants	4 983 478 ab. (2019)
Densitaa	193.83 ab./km²
Confin	nessun valore
Fus orari	UTC+01:00 e UTC+02:00
Varie
Codex ISO 3166	IT-82
Codex ISTAT	19
Codex catastal
Cl. climatega
Cl. sismega
Localizazion
Sicilia - Localizazion
Sit istituzional

La Sicilia l'éra ciamada Trinacria che l'è un nòm grech che l' voeul dì trè pónte e 'l nass da la forma de l'isola che l'è pròpe un triàngol in mez al mar.

I trè ponte i è ol capo Peloro a matina (est) aproeuv a Messina, ol capo Boeo o Lilibeo di bande de Marsala a sira (ovest) e 'l capo Passero di bande de Portopalo a mezdé (sud).

De veder

Esèmpe de baròch sicilian

• I res'cc archeològich gréch, specialmènt la Vall di Templi a Agrigento, che l'è Patrimòne de l'Umanità de l'Unesco.
• I mella testimonianze del baròch sicilian che i è 'm poo despertut in Sicilia e specialmènt a Noto.
• L'Etna con i sò 3.000 mèter, la lava e la niv, l'è ol vulcan pioeu volt de tuta Europa
• I oltre belleze de la natura e sovertut ol mar.

Storia

La Sicilia l'è stacia abitada da i Fenici e da i Cartaginés suertöt ol tòch a sira (est) de l'isola e da i Greci suertöt ol tòch a matina (ovèst) de l'ìsola.

Ol tèmpio grèco de Segesta

Dòpo i guère tra Roma e Cartagine la Sicilia l'è pasada sóta 'l contròl de Roma fina a che i è riàcc i barbari. Gh'è riacc pò i Arabi che i restàc in Sicilia fina al 1060 quando i Normani i à casàcc vià.

Per sücesìù dinastega la Sicilia l'è finida a Federico II, suernominàt stupor mundi, imperadùr del Sacro Romà Germànech Impér che l's'è stabilìt pròpe 'n Sicilia. Ol sò s-cèt Manfredi in del 1266 l'è stacc isconfìt dal Carlo d'Angiò e isé pò la Sicilia l'è dientada angioina e dopo i Angiò gh'è riàcc i Aragonés e i Spagnöi.

In del 1713 la Siclia l'è pasada a i Savoia, pò in del 1718 a l'Austria e in del 1734 ü cadèt da la famèa di Burbù che la regnàa 'n Ispagna, ol Don Carlos, l' conquistà la Sicilia e töt ol süd italia.

A l'època del Napoleù la Sicilia l'è töt chèl che ghe rèsta a i Burbù, desà che 'l süd italia l'è gornàt dal Gioachino Murat.

La dinastia di Burbù la fenès quando in del 1860 l'isbarca in Sicilia ol Garibaldi, i sò mèla e tace óter melér de soldàc piemontés, dòpo che i gh'à dacc öna bèla mà la flòta 'nglésa a sbarcà. Se dis che ol Garibaldi l' sìes stacc ötàcc pò da la Mafia.

Da alùra la Sicilia l'è restada sóta ol Règn e pò la Repüblica Italiana.

Va regordàt che la Sicilia l'à mai soportàt ontéra i dominasiù straniére, basta regordà i Vespri, i méla riólte contra i Burbù, desà che Palermo la ölìa mia stà sóta Napoli, i riólte e la quase guera civìl che gh'è stacc in del 1946 quando col Finocchiaro Aprile e 'l bandìt Giuliano la Sicilia l'à sircàt amò öna ólta de dientà autonoma e 'ndipendenta, ma l'à portàt a cà dóma o' Statüt Ispeciàl.

Mafia

In Sicilia a l'è nassida la mafia, la pioeu famosa a l'è Cosa Nostra, che l'è un'organizazzion ceiminal che l'è riada in tut ol mond e che incoeu a l'è 'l problema pioeu grand de l'Isola.

Riferimencc

• Treccani

Olter progecc

Altri progetti

• Wikisource
• Wikiquote
• Wikinotizie
• Wikimedia Commons
• Wikivoyage

• Wikisource el gh'ha dent una pagina dedicada a Sicilia
• Wikiquote el gh'ha dent citazzion de o su Sicilia
• Wikinotizie el gh'ha dent notizzie in su Sicilia
• Wikimedia Commons el gh'ha dent imagin o alter archivi su Sicilia
• Wikivoyage el gh'ha dent Informazzion turisteghe su Sicilia