Gioancarlo Giaàss

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda.

Ol Gioancarlo Giaàss l’è ün inzegnér de Bèrghem e l’è ü di piö ‘mportàncc autùr de lìber ‘n Bergamàsch.

I sò stöde

I sò genitùr i gh’à mia ‘nsegnàt a parlà bergamàsch de s-cèt, dezà che 'n di agn sesanta del méla e nöf (1900) l'éra fórta la guèra cóntra i maderlèngue, isé l’à ‘mparàt la sò maderlèngua piö o méno a l’età de 40 agn, quando l’à tacàt a frequentà 'l córs de Bergamàsch del Dücàt de Piassa Puntida tegnìcc dal poéta e maèst Carmélo Francia. Dòpo ‘mpó de agn l’è dientàt isé ‘n gamba de ès ciamàt, ‘nsèma al Giani Pisù, a ciapà ‘l pòst del maèst Francia che per ün an l’à mia püdìt ‘nsegnà.

In del 2005 l'è stacc pò ach numinàt Alfiér del Dücàt e 'n del 2010 l'è dientàt consiglier de la Biblioteca Tiraboschi de Bèrghem.

Ol sò prim lìber

Ol lìber di faole del Andersen

La ristampa di faole del Andersen

in del 2003 l'à mandàt in stampa Ol diare de scöla in bergamàsch pensàt pe i s-cetì di scöle.

L’à tacàt a püblicà di lìber a partì dal 2005 quando per ol segónt sentenare de la mórt del Hans Cristian Andersen l’à tradüzìt 'n Bergamàsch sés noèle:

• La s-cetina di solfanèi
• I èsticc növ de l’Imperadùr
• Ol soldatì de piómb
• La sirenèta
• La presenpèssa söl gré de roàia
• Ol bröt anedrì

Ol lìber l’è completàt da i dizègn di sò s-cetìne, isé che chèsto lìber, compàgn de quaze töcc i sò óter, i è marcàcc MDG Giaàss, ‘ndóe lètere M e D i è i inisiài di nòm di sò s-cète.

Ol lìber l’ gh’à üt ü gran sucèso, tat che apéna stampàt ' n'à parlàt tace giurnài: ad esèmpe 'l L’eco de Bèrghem (a firma Vincenzo Guercio) e 'l Libero (a firma Tommaso Farina) i à püblicàt di artìcoi e di interviste sö i sò fàole. De alura l’è stacc 'ntervistàt pò da La Repubblica, 'nvidàt a parlà a Radio 24, Bergamo Tv, Tv Bergamo, ecc.

Ol Vangél del March

Ol Vangél del March

Ol Giaàss l’à pò püblicàt la tradusiù 'n Bergamàsch del Vangél de San March scricia a quàter mà 'nsèma al Ümbèrt Minèl, pò a lü del Dücàt de Piassa Puntida.

Amò fàole

L’è pò turnàt a i fàole dezà che l’à dözìt ristampà i fàole del Andersen, dezà che i éra finide töte i còpie e pò l’à stampàt ün óter lìber: in d'öna metà del lìber gh’è trè fàole del Charles Perrault

• Ol gat coi stiài
• Senderèla
• La bèla s-cèta 'nsonghéta 'n del bósch

e 'n de l’ ótra metà gh’è trè fàole di fradèi Grim

• Ol prénsep sat
• Marmelì
• La cà de bumbù

I trì basèi

Lasàt i fàole l’è pasàt a scrif di lìber per isegnàga 'l Bergamàsch a i s-cècc di scöle e l’à preparàt öna colàna de trì lìber dal tìtol La nòsta lèngua:

• Prim Basèl per i s-cetì piö picinì, chèi de l’asilo,
• Segónt Basèl per i s-cècc di prime clàss di elementàr,
• Tèrs Basèl per i s-cècc piö grancc.

I trì lìber i è mia però dóma di gramàteghe, ma i è pié de zöch, de stòrie, de dizègn de culurà, de teà e de tacà vià sö la pianta de Nedàl, ecc, ecc

Ol tèrs basèl l'è egnìt fò 'n del Noèmber del 2010 'nsèma con ü CD de cansù in Lumbàrt cantade dal Charlie Cinelli, da la Sonia Buoli, dal Bèpi & The Prismas e sura de töt del Ciano Raàss.

Ol Vocabulàre Plürilèngue

In del Noèmber del 2012 ol Giaàs l'à mandàt in stàmpa col nòm de "La nosta lengua insema co i otre" ü vocabolare plürilìngue 'ndóe gh'è piö de 800 paròle de bergamàsch co la tradüsiù in italià, castiglià, portoghés, català, francés, inglés e todèsch. In piö i paròle bergamàsche i è scrìcie in dò manére co la graféa del Dücàt de Piàsa Puntìda, ma ach co la graféa polinòmega stödiàda dal Lisànder Bràsca in del 2011 e püblicàda in del sò lìber Scriver Lombard.

I Cd di fàole

Sö la fì del 2013 l'à püblicàt dù cd co i sò fàole del Andersen, del Perrault e di fradèi Grimm lezide da cantàncc e stüdiùs in töte i variàncc de Lumbàrt. Tra i letùr che i è stài ciamàcc i gh'è la Giusi Bonacina, ol Lissander Brasca, la Mariangela Bravi, ol Charlie Cinelli, ol Davide Lenisa, la Clelia Letterini, ol Gigi Medolago, ol don Ennio Provera, ol Luciano Ravasio, 'l Ettore Rodolfi, la Maria Vittoria Sala e la Simona Scuri.

Ol Memòrial Angelo Giavazzi

Ol Giaàss l'à metìt in pé 'nsèma a la sociasiù Alp - Associazion Linguìstica Padaneisa, 'ndó che l'è sòcio, ü concórs de stöde linguìstech söl Padanés che 'l té dét ol piemuntés, ol lìgüre, 'l lumbàrt, ‘l emiglià, 'l romagnöl, ol vèneto, 'l istriòt, 'l romancio, 'l ladì e 'l furlà. Ol concórs 'l se ciàma Memorial Angelo Giavazzi per regordà 'l pàder del Gioancarlo Giaàss, la prima edisiù del Memorial la s'è tegnida in del 2011 e la segónda 'n del 2013.

Ol Memorial del 2013 'l premiàa:

• i tradüssiù, in d’öna di lèngue réto-cisalpine de óvre de leteradüra, teàter, sènsa, filosoféa e vià fórt;
• i stöde sö la linguìstega o sö la leteradüra de öna o piö de öna di lèngue réto-cisalpine.

I magliète

Ol Giaàs per fà rià despertöt ol sò mesàgio pro maderlèngue l’à pò realizàt di magliète con sö scricc “In Lombard l’è piö bèl” 'ndóe l’è sotaintés “parlà, pensà, lès, scrif, ecc”.

La sò graféa

Ol Giàass l’iscrìf co la grafèa del Dücàt, ma l’ gh'à portàt 'mpó de cambiamécc importàncc, ad esèmpe l’à eliminàt la q (l'iscrìf acua e mia aqua, cuando e mia quando) öpör l’à adotàt con piö rigùr i rególe del Dücàt: ol Dücàt l’iscrìf lagh (radìs lag, diminütìf laghèt) che l' se l’pronücia lach, ma l’iscrìf öcc (radìs ög, diminütìf ögì) e mia ögg, menimà ol Giaàs l’àplica chèla régola ché pò a i paròle che i fenés 'n G.

Sö i giurnài e 'n Tivù

Ol Giaàs intervistàt dal Giurnàl de Bèrghem sö la reclam in bergamàsch

Piö de öna ólta l'è stai 'ntervistàt da giurnài e televisiù sö i questiù del Bergamàsch, ad ezèmpe quando in de l'estàt del 2010 la Diesel l'à bötàt fò öna reclàm in Bergamàsch, öna di tate reclàm bazàde söl islògan 'nglés Be stupid, 'ndóe s'pödìa lès sö i cartelù 'n gir per la sità, scricc in róss sö fónt nìgher:

Stupid.
Ada che ghè ol negòse
de Disel a Oriosenter.
Pota.

Intervistàt sö chèsto argomènt dal giurnàl de Bèrghem söl nömer del venerdè 9 de Löi del 2010, ol Giaàss l'à dicc de pensàn ü gran bé de chèsta reclàm, dezà che l'è la manéra piö balòsa per fà èt che la lèngua bergamasca l'è amò ìa.

L'à pò spiegàt che chèsta l'è mia öna bröta pensada, o mèi, l'è mia öna stüpidàda, dezà che chèi che i 'nvèst di sólcc i völ vèdega, cioè i völ guadegnà e i l'là fà mia per ol bù tép. Fò sura l'à troàt 'nteresànt che i è pròpe i aziènde de lièl 'nternasiunàl che i dóvra de piö la lèngua locàl in di reclam, fòrse dezà che in del tép de la globalisasiù i à capìt parlà la lèngua de la zét del pòst l'è la manére piö giösta per rià a i clièncc e l'à regordàt i ezèmpe de la Mars e de la Sans Souci che i à dovràt ol vèneto.