Netü (pianeta)

Disambiguazión – "Netun" la mena chì. Se te see dree a cercà el dia roman, varda Netun (dia).

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda.

Netü
Netü töt zó de la sónda Voyager 2 quan che l'ìa al pónt piö derènt

Stella mader	Sul
Descuprii	23 de setèmber del 1846^[1]
Descovridor	Urbain Le Verrier John Couch Adams Johann Galle
Classificazion	Gigante gasùs
Parameter orbital
(a l'epoca J2000)
Semiass maggior	4 498 252 900 k m 30,06 896 348 UA
Periaster	4 459 631 496 k m 29,81079527 UA^[2]
Afaster	4 536 874 325 k m 30,32713169 UA^[2]
Circonf. orbitala	28 263 000 000 k m 188,925 UA
Period orbital	60 223,3528 dé (164,88 agn)^[3]
Period sinodegh	367,49 dé^[4]
Velocità orbitala	5,385 k m/s (min) 5,432 k m/s (media) 5,479 k m/s (max)
Inclinazion orbitala	1,76917°
Inclinazion dal equat. del Sol	6,43°
Ecentricità	0,00858587
Longituden del noeud ascendent	131,72169°
Argom. del perieli	273,24966°
Satellit	14
Anel	10
Dati fisegh
Diameter equat.	49 528 k m^[5]^[6]
Diameter polar	48 681 k m^[5]^[6]
Schissament	0,0171
Superfiss	7,619 × 10¹⁵ m²^[3]^[6]
Volum	6,254 × 10²² m³^[4]^[6]
Massa	1,0243 × 10²⁶ k g^[4]
Densità media	1 638 k g/m³^[4]
Acceleraz. de gravità in superfiss	11,15 m/s² (1,14 g)^[4]^[6]
Velocità de fuga	23,5 k m/s^[4]^[6]
Period de rotazion	16,11 ure (16 h 6 min 36 s)^[4]
Velocità de rotazion (all'equatore)	2 680 m/s
Inclinazion assiala	28,32°^[4]
Temperatura superficiala	50 K (−223 °C) (min) 53 K (−220 °C) (media)
Albedo	0,41^[4]
Dati d'osservazion
Magnituden app.	7,70^[4]^[7] (min) 7,84^[4]^[7] (media) 8,00^[4]^[7] (max)
Magnituden app.	7,67 e 8
Magnituden ass.	-6,93
Diameter apparent	2,0"^[4]^[7] (medio) 2,4"^[4]^[7] (max)

Netü^[8] l'è chèl dei òt dei pianéta del Sistema Solar en ùrden de distànsa del Sul, el quart per diàmetro e 'l tèrs per masa. Dàto che Plutù l'è mìa piö cunsideràt en pianeta a töcc i efècc ma 'n pianeta-nano, Netü l'è ach el pianeta piö delóns del Sul 'ntra chèi del nòst Sistema Solar. Netü el g'ha 'na masa de 17 vólte piö grànda de chèla de la Tera e de póch piö grànda de chèla del sò quàze-zemèl Urano.

Scuprìt la séra del 23 de setèmber del 1846 de Johann Gottfried Galle col telecòpio de l'Oservatóre astronòmich de Berlino, e de Heinrich Louis d'Arrest, en stüdènt de astronomìa che ghe dàa 'na mà,^[1] Netü l'è stat el prim pianeta a éser stat troàt per mès de càlcoi matemàtich prim che coi strümèncc de oservasiù dirèta: de le iregolarità endel'òrbita de Urano la g'ha fat pensà ai astrònomi che ghe fös piö delóns de Urano, amò 'n pianéta, gnemò cunusìt che 'l distürbàa la sò òrbita. E difati l'è stat troát apéna en gràdo del pónt calculàt. La sò lüna Tritone l'è stada troàda póch tép dòpo, ma nisü dei óter 13 satèliti natürai l'è piö stat scuprìt prìma del secol XX. El pianeta l'è stat vizitàt apéna 'na ólta de 'na sónda spasiàla, la Voyager 2 che la gh'è pasàda derènt ai 25 de óst del 1989.

Netü el g'ha 'na cumpuzisiù mìa tat diferènta de chèla de Urano e diferènta envéce de chèla dei giganti gasus piö grancc Giö e Satùren. L'è per chèsta rizù che i astrònomi i preferés tratài come 'na clas separàda ciamàda gigànti giasàcc. La sò atmosféra, aisebé che la g'hape en cümü con chèla de Satùren e Giö la bondànsa de idrògeno e elio, la g'ha però 'na prupursiù bèla grànda de "gias", come l'aiva, l'amoniaca e 'l metano, ensèma a tràse de idrocarbùri e fórse de azoto.^[9]

Al contràre, la part intèrna del pianeta l'è cumpunìda perlopiö de gias e córne compagn del sò quàze-zemèl Urano. ^[10]

Le tràse de metano che se tróa endèi leèi pö estèrni de l'atmosfera le ghe dà 'l sò culùr celèst caraterìstich.^[11]

Netü l'è 'n pianéta che g'ha i vèncc piö fòrti de töcc i óter pianéta del Sistéma Solàr. Le sónde le g'ha mizüràt folàde che riàa e pasàa fò i 2100 km/h.^[12]

Ai tép del pasàgio de la sónda Voyager 2, endel 1989, l'emisfer sud del pianeta el prezentàa 'na gran maciùna scüra paragunàbil a la Gran Màcia Rósa de Giö; la temperadüra dei nìgoi piö alcc de Netü l'ìa de −218°C, giöna de le piö frède del Sistema Solar, per vìa de la gran distànsa del Sul.

Pò a Netü el g'ha 'n sistéma de anèi, scuprìt endei agn '60 e confermàt de la sónda Voyager 2.

Paràmetri orbitài

Netü el fà 'n gir entùren al Sul en presapóch 164,79 agn terèstri. La sò òrbita la g'ha 'n inclinasiù de 1,77° en relasiù al pià de l'eclìtica e 'n ecentricità de 0,011, isé che la distànsa 'ntra Netü e 'l Sul la cambia de 101 miliù de chilòmetri 'ntra i póncc de l'òrbita endoche 'l pianeta l'è piö arènt e piö delóns de la nòsta stèla.

La sò òrbita la se 'ncrùza con chèla de Plutù ma i du corp i è 'n risunànsa orbitàla de 2:3 (völ dì che 'ntat che 'l Netü el fa 3 gir entùren al sul, Plutù 'l na fà tré) e chèsto — ensèma a la bèla inclinasiù del pià obitàl de Plutù — 'l fà sé i pöde mài scuntràs.

'Na rotasiù entùren al sò as envéce la düra 16,11 ùre. L'as de rotasiù l'è 'nclinàt de 28,32° en rapórt al pià orbitàl, en valùr confrontàbil con chèl de la Tèra (23°) e de Màrt (25°).

Al de là de l'òrbita de Netü gh'è 'n mòcc de óter còrp celèscc che gìra entùren al Sul; chèsti ogècc i è stàcc ciamàcc col nòm coletìf de ogècc transnetünià, 'ntra chèsti, chèi piö gròs i è clasificàcc come pianéta-nani e i piö 'mportàncc i è 'l zà lüminàt Plutù, Makemake, Eris (el piö grant de töcc) e Haumea.

Riferimèncc

↑ ^1,0 ^1,1 Calvin J. Hamilton. Neptune. Views of the Solar System, 4 agosto 2001. URL consultad in data 2 maggio 2011.
↑ ^2,0 ^2,1 Donald K. Yeomans. HORIZONS System. NASA JPL, 13 de löi del 2006. URL consultad in data 8 de óst del 2007.
↑ ^3,0 ^3,1 Neptune: Facts & Figures. NASA, 13 de noèmber del 2007. URL consultad in data 14 de setèmber del 2007.
↑ ^4,00 ^4,01 ^4,02 ^4,03 ^4,04 ^4,05 ^4,06 ^4,07 ^4,08 ^4,09 ^4,10 ^4,11 ^4,12 ^4,13 David R. Williams. Neptune Fact Sheet. NASA, 1º de setèmber del 2004. URL consultad in data 14 de óst del 2007.
↑ ^5,0 ^5,1 Seidelmann P. Kenneth, Archinal, B. A.; A’hearn, M. F. et al, Report of the IAU/IAGWorking Group on cartographic coordinates and rotational elements, in Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy, vol. 90, Springer Netherlands, 2007, pp. 155–180, DOI:10.1007/s10569-007-9072-y, ISSN 0923-2958 (Print). URL consultato il 7 de mars del 2008.
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 ^6,4 ^6,5 Riferit al leèl de presiù atmosferica de 1 bar.
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 ^7,3 ^7,4 Fred Espenak. Twelve Year Planetary Ephemeris: 1995–2006. NASA, 20 luglio 2005. URL consultad in data 9 de zenér del 2009.
↑ Dizionari del Cherubin, volumm 3, pagina 171.
↑ J. I. Lunine The Atmospheres of Uranus and Neptune sö Annual Review of Astronomy and Astrophysics - 1993
↑ M. Podolak, A. Weizman, M. Marley Comparative models of Uranus and Neptune sö Planet. Space Sci. vul.43, nömer 12, pag. 1517–1522- 1995}}
↑ Kirk Munsell; Smith, Harman; Harvey, Samantha. Neptune overview. NASA, 13 novembre 2007. URL consultad in data 20 febbraio 2008.
↑ V. E. Suomi, Limaye, S. S.; Johnson, D. R., High Winds of Neptune: A possible mechanism, in Science, vol. 251, nº 4996, AAAS (USA), 1991, pp. 929–932, DOI:10.1126/science.251.4996.929, PMID 17847386.

[Hamilton-1] 1,0 ^1,1 Calvin J. Hamilton. Neptune. Views of the Solar System, 4 agosto 2001. URL consultad in data 2 maggio 2011.

[horizons-2] 2,0 ^2,1 Donald K. Yeomans. HORIZONS System. NASA JPL, 13 de löi del 2006. URL consultad in data 8 de óst del 2007.

[fact2-3] 3,0 ^3,1 Neptune: Facts & Figures. NASA, 13 de noèmber del 2007. URL consultad in data 14 de setèmber del 2007.

[fact-4] 4,00 ^4,01 ^4,02 ^4,03 ^4,04 ^4,05 ^4,06 ^4,07 ^4,08 ^4,09 ^4,10 ^4,11 ^4,12 ^4,13 David R. Williams. Neptune Fact Sheet. NASA, 1º de setèmber del 2004. URL consultad in data 14 de óst del 2007.

[Seidelmann2007-5] 5,0 ^5,1 Seidelmann P. Kenneth, Archinal, B. A.; A’hearn, M. F. et al, Report of the IAU/IAGWorking Group on cartographic coordinates and rotational elements, in Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy, vol. 90, Springer Netherlands, 2007, pp. 155–180, DOI:10.1007/s10569-007-9072-y, ISSN 0923-2958 (Print). URL consultato il 7 de mars del 2008.

[1bar-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 ^6,4 ^6,5 Riferit al leèl de presiù atmosferica de 1 bar.

[ephemeris-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 ^7,3 ^7,4 Fred Espenak. Twelve Year Planetary Ephemeris: 1995–2006. NASA, 20 luglio 2005. URL consultad in data 9 de zenér del 2009.

[8] Dizionari del Cherubin, volumm 3, pagina 171.

[Lunine1993-9] J. I. Lunine The Atmospheres of Uranus and Neptune sö Annual Review of Astronomy and Astrophysics - 1993

[Podolak1995-10] M. Podolak, A. Weizman, M. Marley Comparative models of Uranus and Neptune sö Planet. Space Sci. vul.43, nömer 12, pag. 1517–1522- 1995}}

[bluecolour-11] Kirk Munsell; Smith, Harman; Harvey, Samantha. Neptune overview. NASA, 13 novembre 2007. URL consultad in data 20 febbraio 2008.

[Suomi1991-12] V. E. Suomi, Limaye, S. S.; Johnson, D. R., High Winds of Neptune: A possible mechanism, in Science, vol. 251, nº 4996, AAAS (USA), 1991, pp. 929–932, DOI:10.1126/science.251.4996.929, PMID 17847386.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]