Scòrza de l'edifizzi

Quest articol chì l'è scrivuu in lombard, grafia milanesa.

La scòrza de l’edifizzi a l’è ‘n’ elément architettònich che ‘l segna el confìn e ‘l contorna tuttintorna a l’edifizzi (è per quèst l’è ditt "de frontiéra"). El sò mestèe a l’è quèll de stà in mèzz, de separàa e de mètt insèma el de denter cont el de foeura, ma l’è 'n elemént de l’ambiént anca lù, e ‘l segna el confìn con l'ambiént de foeura che gh’è intorna.

La scòrza de l’edfizzi l’è fada su de tucc i unitàa tecnològich e di elemènt tècnich che, del pont de vista de la forma e de la fonzión, interagìssen cont el defoeura e definìssen, adrée ai trìi direzión , el lìmit infra l’ambiént de denter (l'insèma di elemént spaziàj e di unitàa ambientàj che gh’hànn de sicurà la sodisfazión di bisògn de l'utenza) e l'ambiént de foeura (l'organizzazión de l'ambiént e i condizión al contorna) d’on organismo edilizzi. A ghe dìsen scòrza edilizia a sècch a ‘na scòrza edilizia indoe che l’insèma di unitàa tecnològich e di elemént tècnich (i componént in deperlór e i sistèma de elemént), che gh'hànn fonzión portànt o minga portánt, hinn montàa insèma per mèzz di giontùr a sècch e fissàa a ‘na struttura principál per mèzz de di sistèma de fissàgg (bollóni, vid, saldadùr).

El concètt de scòrza de l'edifizzi

L'uso del tèrmin scòrza riferìi a l’edilizia l’è putòst noeuv e ’l sortìss de l'evoluzión putòst recénta del concètt de saradura che l’era riferìi ai tamponamént consideràa come di unitàa in deperlór (orizzontál, verticál, opàcch, trasparent eccètera).

In di costruzión del dì d’incoeu, la scòrza de l'edifizzi, che l’è, a bon cunt, el tutt insèma el sistèma de saradura de foeura, a l’è fada su de divèrsi strat fonzionáj e fisich e semper pù despèss l’è indagada denter in di sò relazión cont el sistèma strutturàl e cont i impiánt.

Evoluzion de la scòrza de l'edifizzi

El bisògn primitìv di òmen de costruì el sò habitat artificialmént, cont el cambià i risorsi naturàj disponìbil, l’hà menàa al realizzà di ripàr pussée sofisticàa e sicùr e quèsta soa necessità iniziál l’è vegnuda semper maggiora e la s’è trasformada ind on sistèma de bisògn che l'è adrée a cress e ind la ricerca del rappòrt equilibràa infra el mond naturál e quèll artificiál.

In di temp indrée la pratega del costruì l’è stada dòminada di Régol de l'Arte, ch’a hinn restàa istèss e hinn stàd trasmettùu de 'na generazión a l’altra, de manera che l’equilibri con la natura, la quàl l’è bòna de surbì i trasformazión prodòtt di òmen, el s'è mantegnùu; de sorapù quèlla del riciclàgg di materiàj e de la riutilizzazión di edifizzi ind di àlter manér a l’èra ‘na pràtega assosènn spantegada, per di resón econòmich e de temp, i quàj i faseven che l’utilizzazión de noeuv materiàj la sia mìnima.

L’evoluzión che la scòrza edilizia la gh'è andada incontra in del cors di desènn, l'è andada innànz insèma a la crèscita di requisìi necessari, come conseguneza d’on aumént sensìbil de la resa, de la complessità e de la gamma di prodòtt offèrtegh al progettista e de la finazión di tècnich e di materiàj doperàa de tradizión.

I anni settanta hinn stàa segnàa d’on interèss particolár per i problèmma ligàa a l’isolamént tèrmich, inscì de ingenerà on svilùpp a la svèlta, de tècnich de isolamént tèrmich de la scòrza in tutta Europa, come per esempi: i contraveder e i saramént a tàj tèrmich con la tegnuda in di confrónt l’aria.

L'introduzión di materiàj artificiàj e industriàj e i procèss de svilùpp sociál e culturál i hànn menàa a considerà nò i muradùr come i part che tegnen in pee l’edifizzi, ma putòst come la part che la stà intorna a fa su la scòrza de l'edifizzi, e l'hà dàa l’inviada manemàn a la scomposizión di fonzión in part portanta, pellesina, protezión, isolánt tèrmich e acùstich eccètera.

La scòrza de l’edifizzi, in del procèss de ricerca e in di sperimént tecnologico-architettònich prima la vegniva considerada come ‘na barriera preservativa, inveci adèss la ven considerada come on sistèm-fìlter bon de ottimizzà i interazión infra el microambiént de denter e l'ambiént de foeura.

La scòrza de l'edifizzi l’è diventada semper pu ‘na superfice de confìn dinamica, bòna de cambià la soa resa quand che i situazión de l’ambiént de foeura e i besògn de chi che viven in di ambiént saràa muden e bòna de avègh denter di impiánt de varia natura.

Quèll ponto de vista chì l’hà ingeneràa on cambiamént radicál: a s’è passàa de la cultura de la stralattonarìa al pensà a la scòrza come a ‘n dispositìv bon de sfruttà i risorsi naturáj per prodù l’energia.

La scòrza passiva

La scorza passiva la fa de manera ch 'l guadàgn solár dirètt el sìa màssim, grazie e di vast superfici invedriàd insèma a di sistèma che fànn de schèrmo per la radiazión solár in del cors de l’estàa e ridùsen l’inorbimènt. A l’è mèj poeu che ghe sìen di spazzi de mèzz per protèg del frècc, compagn di sèrra\sèrr o di spazzi-filter che ciappen la radiazion solár d’invèrna, la favorìss l’entrada a la radiazión solár e la ventilazión naturál.

La scòrza attiva

La scòrza edilizia la diventa attìva quand che minga domà je ten denter, ma quand che el gh'hà denter in la soa struttura di impiànt, chi che servissen de cattà su e trasformàa l’energìa solár e de fa la ventilazión artificiál di ambiént de denter. La scòrza attiva l’è pussée efficienta in tèrmin de energia e la se pò controllà mèj quant al sò fonzionamént rispètt a la scòrza passiva. Impunemànch quèst, la scòrza attiva a l’è on lìmit fòrt in di confrónt de l’espressión architettonica, per vià di componènt di impiànt che gh’hànn in parténza di grandèzz che se pòden nò cambià e la créa di problèma in del disègn de la facciada in relazión con la distribuzión intèrna di ambiént.

I soluzión adottàa pussée sovenz, e che gh' hànn avùu pussée de succèss quand che hinn stàa aplcàd, hinn la paréd invedriada ventilada e la facciada con denter l’impiánt fotovoltàich. La primma l’è fada su de dò superfici trasparént separàd d’on spazzi de mèzz e ventilàd in manera artificiál per mèzz di bocchètt d’aria; la segonda l’è fada su d’ona serie de cèllul fotovoltàich comprés in di paréd invedriàd. I cèllul fotovoltàich con la soa posizión e cont el sò aspètt esalten i possibilità espressìv de la scòrza de l’edifizzi.

Scòrza ibrida

I esperiénz avùu cont i scòrz attìv e passìv e i pensér sora i progètt fàa primma o dòpo di esperiénz medèmm, i hànn menàa i architètt a concepì di scòrz ìbrid. La scòrza ìbrida l’è a l'istèss temp passiva e attiva, degià che l’è bòna de svòlg di lavorà divèrsi, e poeu l'è anca dinamica, perché l’ bòna de cambià i sò caratteristich fisico-tècnich adrée al temp, in relazión cont i circostànz climatich e coi bisògn de l’utenza. Impunemànch quèst, ona fila de dubbi la se manifèsta sìa sora la sostenibilità de la scòrza ìbrida rispètt ai alter du tipi, sìa sora la soa complessità, degià che la dopera di sistèma assosènn complèss per la tecnologìa e la soa manera de fonzionà. De sorapù, i cost de costruzión a hinn assosènn pussée alt rispèt a quèj di scòrz convenzionàj, anca a tegnì nò in in cunt i elevàa cost de manutenzión caosàa de la complessità di componént e com'a l'è ch'a hinn conligàa infra de lor.

Efficienza energetica de la scòrza de l’edifizzi

L’interèss semper pu fòrt vèrs i problèma de l’ambiént l'hà fàa che la scòrza de l’edifizzi la fudèss pu considerada domà come 'n’elemant che ‘l separa el de denter del de foeura, ma anca come 'na superfice de contàtt dinàmica semper ‘drée a interagì in manera attiva cont i fattór del clima de foeura. A hinn di esempi i fasi de la progettazión, de la realizzazión e del manégg d’on edifizzi verd. L'efficienza de la scòrza l’è dada de la capacità de reagì in manera flessìbil quand che cambien i condizión de l’ambiént, cont el minimizzàa i dispersión tèrmich d’invèrna e cont el fà nò andà su tròpp la temperadura d’estaa, e la soa conseguenza l'è el miglioramént del cònfort de la ca’ e de la qualità de l’ambiént, ottegnùu senza doperà di font energétich nò rinnovàbil.

Citazion:Se intendom la scòrza de l’edifizz come ‘na soa "pèll" che la ne protèg el de denter di agént atmosféregh ma che a l’istèss temp la sfrutta in manera fonzionál la soa potenza alóra pòdom pensà de creà on spazzi proteggiùu che ‘l pò vèss controllàa. In quèll caso chì i condizión de l’ambiént defoeura divènten ona risorsa e minga ona fòrza contra di quàj gh’è de scombàtt, inveci la scòrza la diventa ona "pèll reattiva" che la  migliora el benèsser intèrno e la fà pensà a tanti possibilità de cambiamént.

Scomposizion in element e in strat

El sistèma de saradura de la scòrza de l’edifizzi a sècch a l’è fàa su de sti elemént e sti stràt chì:

• l’elemént portànt, ch'a l'è la struttura che i àlter strat de la scòrza gh'hinn taccàa adòss grazie a vari sistèma de giontadura, el pò vèss a l’istèss temp on elemént strutturál e de tamponamènt.
• L'elemént de giontadura, ch' a l’è ‘n sistèma o ‘n componént del sistéma de facciada che ’l gh’hà l’obiettìv de tegnì i elemént del rivestimént taccàa a la struttura de suppòrt.

In de la progettazión di sistèma de rivestimént, la giontadura l’è l’elemént fondamentál de la superfice de contàtt infra el rivestimént e la struttura de suppòrt. A l’è fàa su de elemént montàa insèma grazie a di tecnologij a sècch; i elemént gh’hànn de vèss cattàa foeura e calcolàa a segonda del tipo de superfice, di càregh accidentàj e de esercizzi, del tipo de rivestimént e de la distanza infra el rivestimént medèmm e la struttura de suppòrt. El sistèma de giontadura a sècch, el gh’hà ancasì de inclùd di dispositìv de sostègn e deretègn in di posizión vorsùd, de giustamént adrée ai trìi direzión del spazzi, de trasferimént di càregh orizzontàj e verticàj, e de assorbimént di cavezzadùr e di differènz de la dilatazión rispètt elemént de rivestimént.

• El strat de tamponamént e de rivestimént de foeura, che ‘l pò vèss realizzàa in divèrsi manér: sistèma de rivestimént contìnov, sistèma a elemént montàa insèma, eccètera.

L'evoluzión di componènt che la và innànz la permètt de ottegnì di elemént caratterizzàa de divèrsi combinazión, grazie a i quàj a l’è possìbil de sfruttà i sinergìj potenziàj infra i divèrsi materiàj e de mètt insèma i vari sistèma de costruzión e de abitazión.

Classificazion a segonda del sistèma de costruzion

Del pont de vista di sistèma de costruzión a gh’è sti tipi de scòrza a sècch chì:

• Struttùr fàa su de montànt e travèrsi;

Conforma a la norma UNI prEN 13119 el tipo a montànt e travèrsi l’è definìi come on’intelaradura portánta leggéra di componént montàa insèma lililinscì che tegnen su di pannèj de tamponamént opàcch e/o trasparént fabricàa prima. L’ossadura de la struttura de la facciada l’è fada su de elemént montánt verticàj e de travèrsi orizzontàj conligàa a ai montànt. In séguit, l’intelaradura l'è el suppòrt di elemènt de tamponamént e di saramént dervìbil. Per cèrti soluzión, a la fin de la fera, a l’intelaradura ghe vegnen taccàa di pannèj estèrni de protezión (schèrmi e rivestimént).

• Struttura a cèllul o unitàa;

Conforma a la normativa UNI prEN 13119 i struttùr a cèllul o unitàa hinn rappresentàa de “di mòdol montàa insèma prima, conligàa infra de lor, alt tant quànt vun o divèrsi pián, fornìi anca de pannèj de tamponamènt”. El vantàgg principál de quèst sistèma chì l’è che la qualità di elemént in deperlór giamò montàa insèma l’è costanta e sicurada, degià che vegnen realizzàa in officina per mèzz di procèss industriàj che prevénden on mucc de contròll.

• Struttùr compòst de montánt, travèrsi e schèrmi de foeura

Quèll sistèma chì, el rappresenta l'evoluzión del sistèma del primm tipo, quèll montàa insèma lilinscì; a l’è fàa su d’ona struttura principál a montánt e travèrsi e de ‘na struttura che la spòrg vèrs el de foeura (de spèss fada su de ménsol e tirànt de fissàgg) che la ten su 'na schermadura che la gh’hà divèrsi fonzión, infra i quàj soratùtt la protezión de la pioeuva e de la radiazion solar.

Tipi e soluzion de scòrza a sècch

L’ evoluzión di sistèma de la scòrza de l’edifizzi a sècch l’è caratterizzada, sòta ‘l profìl de la tecnologìa e de l’efficienza, de on aumènt de la complessità e de 'l’alzada di livèj de resa di materiàj, e sòta l’aspètt architettònich de la ricerca de linguàgg e stil architettònich divèrsi, ch'a hinn despèss conligàa ai materiàj doperàa per i strat de rivestimént (veder, prèja, còtt, metàll, lègn), per esempi in del cors di fasi de la progettazión, de la realizzazión e del manégg d’on edifizzi verd. In del cors de l'evoluzión di vari tipi de soluzión, i gh’hànn dàa in letteratura e in la pratega divèrsi nòmm ai soluzión medésim. Chichinscì a hinn raportàd di nòmm e gh’è de marcàa che se tratta minga d’ona classificazión e che 'na stèssa soluzión tècnicna la pò ciapà divèrsi nòmm a segonda de l’aspètt de interèss che ‘l se voeur marcàa:

• El sistèma a strat a sècch Struttura/Rivestiment.

A l’è el prodòtt del dispònn a strat a la giusta manera di elemént suttìl, legger e de alta resa. In di struttùr a strat, ògni manera che se mètten insèma i divèrsi strat la gh'hà i sò caratteristich de resa corrispondént, i quàj pòden vèss definìd in fase de progètt, per mèzz d’ona analisi sora i caratteristich del materiáj. La costruzión de pacchètt a sècch la permètt, ancasì, ona cura maggiora del dettali, la possibilità de cattà foeura i materiàj pussée giust de vèss miss insèma, la possibilità de cambiamént continov, ona scèrna òttima di strat de la scòrza de l’edifizzi e ‘na maggiora possibilità de manutenzión di impiánt.

• La facciada continoa

Conforma a la nòrma EN 13119, ‘na facciada continoa l’è “ona facciada estèrna d’on edifizzi prodòtta con on intelaiadura fada soratùtt de metàll, lègn o PVC, de sòlit fada su de elemént strutturàj verticàj o orizzontàj, ligàa insèma e giontàa a la struttura portanta de l’edifizzi”. Lee la sicura, in delperlée o insèma a di àlter part de la costruzión, tucc i fonzión normàj d’ona paréd estèrna senza avègh de fà el mestée de la struttura portanta. Sòta el profìl del servizzi fàa e de l’estestica de la scòrza de l’edifizzi la facciada l’è caratterizzada d’ona continuità de la scòrza rispètt a la struttura portanta de l’edifizzi, che l'è tutta situada de drèe rispètt al pián de la facciada.

• La facciada ventilada

La nòrma UNI 11018 la definìss la facciada ventilada come “ 'n tipo de facciada a schèrmo pòsta denànz indoe che el spazzi che gh'è intra el rivestimént e ‘l mur l’è progettàa de manera che l’aria che la gh’è denter la pòda andàa foeura per effètt camìn in manera naturál o controllàda artificialmént, a segonda di necessità stagionàj o giornaliér, al fin de migliorànn i caratteristich tèrmich complessìv”. In quèll caso chì la soluzión “a sècch” la riguarda domà el schèrmo miss “denànz” del spazzi de drée ventilàa.

• I Struttùr a schèrmo antipioeuva;

In quèll sistèma chì, caratterizzàa d' on sistèma de montàgg a montánt e travèrsi, el schèrmo el fa el lavorà de protèg de la pioeuva e di infiltrazión de umidità. El spazzi voeuj che gh’è de drée el gh’hà denter domà l'aria e l'è l'è minga dìtt che la faga el sò mestèe per l’isolamént tèrmich de la scòrza. Anca in quèll caso chì la “soluzión a sècch” la pò riguardà domà el schèrmo.

• La facciada a pèll doppia

A l’è on tipo de facciada che ‘l partén al sistèma de saradura a isolamént dinàmich. I facciàd a doppia pèll fànn su 'n recipiént trasparént continov adrée a tucc el perimetro de l’edifizzi: la pèll de foeura, l’è fissa – la se pò minga dervila – e l’è destinada a protég el fabbricàa grazie ai sò caratterìstich de tegnuda a l’ària, a l’acqua e al vent, inveci la seconda, pòsta vèrs el de denter, l’è quasi semper dotada de saramént, e la permétt de ventilà i locàj intèrni senza la necessità d’on contròll particolár di sollecitazión ambiéntàj. Al fin de migliorà el cònfort de l’edifizzi de denter, di vòlt l'è fornida 'na ventilazión naturál o sforzada in del spazzi infra i dò pèll. De sorapù, in del spazzi de mèzz, i pòden vèss miss denter di dispositìv de oscuramént di locàj intèrni contìnov o a lamèj regolàbil e de elemént dervìbil che servìssen de dàgh aria ai ambiént.

• La scòrza integrada per la produzión de energìa

Quèll tipo de scòrza chì la permètt de integrà denter i pannèj fotovoltàich che trasformen la radiazion solàr in elettricità. Sti mòdol chì, per esempi, pòden vèss comprés in di sistèma de saradura trasparént fàa d’on ùnegh strat o de ‘na pèll doppia, verticàj o orizzontàj, con inclinazión infra 0° e 90° (cont ona intercettazion de la radiazion solár migliora per ona inclinazión de pressppòch 45º rispètt a la verticál). El sistèma el permètt, ancasì, de incùd i schèrmi solár, compàgn i parasól fiss, movìbil o giràbil.

• La scòrza interattiva

A ghe dìsen “scòrza interattiva” a quel sistèma che l’interagìss cont i variazión di condizión climàtich de foeura per mèzz di dispositìv de contròll automàtich o per mèzz de l’intevént dirètt de l’utenza; ona tal scòrza la permètt de controlà el servizzi fornìi de la scòrza cont el cambià i parameter de temperadura e de umidità relatìv al microclima intèrno.

• La scòrza Interattiva che gh’è su i immàgin

La scòrza che la gh’hà su i immàgin a l’è on sistèma che ‘l gh’hà l’obiettìv de proiettà di immàgin fiss o che se moeuven in su la superfice intèrna di pannèj trasparént. I quèll caso chì, la pèll de l’edifizzi l’è fada su de pannèj verticàj – semper montàa in su di telár de metàll de suppòrt- fàa su de materiàj trasparént cobbià vun con l’alter che i sò proprietà ghe permètten ai proiezión de mostrà de foeura di effètt de ornamént anca assosènn grandiós (de fàtt, de spèss, el sistèma el ven doperàa per la reclàmm).

Esempi significativ de facciad a sècch descritt in letteratura scientifica

Sistéma fàa a strat a sècch Struttura/Rivestimént:

• Alòggi e Bibliotècca Quartér a Évreux, in Francia, (progètt Dubosc & Landowski).
• El sgrandì e ’l sistemàll de l'ospedàl Ceccarini, Riccione (RN), (progètt Ettore Zimbelli)
• Centro di Ricerca Campus Point a Lecco (progètt Studio Ardea)

Sistèma facciada continoa:

• el Seagram Building a New York, USA, (progetto Mies van der Rohe)
• el Willis Faber e ‘l Dumas Headquarters a Ipswich, Inghilterra, (progètt Norman Foster]])

Facciada ventilada:

• Le Citè Internazionale a Lione, Francia, (progetto Renzo Piano).
• mumok (MUseum MOderner Kunst), Museo d'Arte Modèrna in del Museumsquartier di Vienna), progètt de l’ Ortner & ‘l Ortner Baukunst

Sistèma struttùr a schèrmo antipioeuva:

• Alcoa Building a Pittsburgh, USA, (progètt del Fallace H. Harrison e ‘l Max Abramovitz)
• Federal Building a San Francisco, (progètt del Morphosis Architects)

Facciada a pèll doppia:

• L'edificio Helicon a Londra, Inghilterra, (progètt del Sheppard Robson)
• Manulife Financial a Boston, USA, (progètt del Skidmore Ownigs & Merill Architects)

Scòrza integràa per la produzione di energia:

• Solarfabrik a Friburgo, Germania, (progetto Rolf & Hotz)
• Biblioteca di Mataró, Spagna, (progetto Miquel Brullet)

Scòrza interattiva:

• Institut du monde arabe a Parigi, Francia, (progètt Jean Nouvel)
• L'edificio per offizi a Wiesbaden, Germania (progètt Thomas Herzog & Partner)

Scòrza interattiva che gh’è su i immàgin:

• Terminal Traghetti White Hall a New York, USA (Scott Brown & Associated)
• L'edificio La Fayette a Berlino (Jean Nouvel)

Normativa tecnica

• UNI En13830 Facciàd contìnov - Nòrma de prodòtt
• UNI prEN 13119 Facciàd contìnov – I paròll
• UNI En 11173 Finèster, pòrt e facciàd contìnov - Criteri per la scèrna scelta a segonda de la permeabilità all'aria, la tegnuta a l'acqua, la resistenza al vent, la trasmittanza tèrmica e l’ isolament acustich.
• UNI En 11018 Rivestiment e sistèma de giontadura per facciàd ventilàa a montàgg meccànich -Istruzión per la progettazión, l'esecuzión e la manutenzión - Rivestimént de prèja e de ceràmica.
• UNI EN 12152 Facciàd Continov - Permeabilità de l'aria - Requisii de resa e classificazion
• UNI En 12153 Facciad Continov - Permeabilità de l'aria - Metod de proeuva
• UNI En 12154 Facciad Continov - Tegnuda contra a l'acqua - Requisii de resa e classificazion.
• UNI En 13116 Facciad Continov - Resistenza al caregh de vent – Requisii de resa.

Bibliografia

• Thomas Herzog, Roland Krippner, Werner Lang, Atlante delle facciate, UTET, Torino, 2005;
• Christian Schittich (a cura di), Involucri edilizi, Birkhäuser, Basel, 2001.
• S. Altomonte, L'involucro architettonico come interfaccia dinamica - strumenti e criteri per un'architettura sostenibile, Alinea, Firenze, 2005;
• G. Boaga (a cura di), L'involucro architettonico, Masson, editoriale ESA, Milano, 1994;
• Monica Lavagna, Sostenibilità e risparmio energetico. Soluzioni tecniche per involucri eco-efficienti, Clup, Milano, 2006;
• Gianmichele Panarelli, Filippo Angelucci, Involucri energetici, Sala editori, Pescara, 2003;
• Marco Sala (et alia), Schermature solari, Alinea Editrice, Firenze, 2005;
• Fabrizio Tucci, Involucro ben temperato – Efficienza energetica ed ecologica in architettura attraverso la pelle degli edifici, Alinea Editrice, Firenze, 2006;
• Aurelio Fusi, Vantaggi dell'inerzia termica nell'edificio - progetto 1978-1979, in Rivista tecnica della Svizzera italiana, "Verso una casa senza perdite termiche - Un'esperienza a Breganzona (CH)", n. 2 (febbraio 1982)
• Brookes Alan J, Grech Chris, The Building Envolpe. Butterworth & Co., 1990
• Coppa Alessandra, Barbara Borello, Facciate A Secco Fererico Motta Editore, Milano 2006
• Herzog T. Kripper R, Lang W, Atlante delle Facciate, UTET, Torino 2005
• Imperadori Marco Le Procedure Struttura/Rivestimento Per L'edilizia Sostenibile Maggioli Editore, 1999
• Pedrotti Laura, La flessibilità tecnologica dei sistemi di facciata. Evoluzione delle tecniche di produzione e di assemblaggio, Angeli, Milano, 1995.
• Oesterle, Lieb, Lutz, Heusler Double-Skin Facades Prestel Verlag
• Zambelli Ettore- P. A. Vanoncini - M. Imperadori, Costruzione stratificata a secco Maggioli Editore, 1998.
• UNIedil Strutture 2006, Norme tecniche per le strutture, l'involucro e le finiture di costruzione, aggiornamento ottobre 2006.
• Fabio Conato, Simona Cinti, Architettura e involucro, BE-MA Editrice, edizione dicembre 2014.

Rivist

• Costruire a Secco - Sistemi non tradizionali, Anno II, nº 14, giugno 2007
• Costruire - Speciali Involucro, "Le facciate continue tutto vetro", nº 286, marzo 2007
• Modulo - "La Costruzione Stratificata A Secco", nº 273 luglio/Agosto 2001

Vos correlad

• Isolament acustich
• Isolament termich