Laurus nobilis

Quest articol chì l'è scrivuu in lombard, grafia milanesa.

El làor (Laurus nobilis L., 1753) l’è ‘na pianta aromatica e officinal che la parten a la famiglia di Lauraceai e al géner laurus.

laurus nobilis
occ.: làor, làur, làvor or.: ?????????
laurus nobilis
Classifigazion sientífiga
Regn: Plantae Division: Magnoliophyta Clas: Magnoliopsida Ùrden: Laurales Famìa: Lauraceae Zèner: Laurus Spéce: L. nobilis
Nomm binomial
Laurus nobilis L.

Descrizion

Laurus nobilis

De già che despèss el ven podà, el se presenta ‘me on arbùst de vari grandèzz, ma in realtà l’è on ver e pròppi alber alt fin a 10 meter con di ramm suttìl e pelàa che fànn su ona densa coròna a piràmid.

El legn de la pianta l’è aromatich e ‘l manda foeura el tipich profùmm travèrs i foeuj. El fust l’è dritt, la scòrza l’è verda – negrastra.

I foeuj, ovàl, hinn verd scur, dur, luster in de la pagina de sora e opàcch in quèlla de sòta, a hinn ancasì assosènn profumàd.

El làor l’è ona pianta diòica, cioè la porta di fior de un ùnegh sèss ind la stèssa pianta; a gh’è i piant con domà di fior maschìl e chi con domà quèj femminìl (che poeu menen i frutt). L'unisessualità l’è caosada di fenòmen de l’evoluzion che menen a l'abòrt a partì di fior che al princippi i éren complètt. De fàtt, in di fior femminìl gh’hinn 2-4 staminòid (o ben di residuv di stamm che laóren nminga), l’istèssa ròbba la succéd in di fior maschìl che gh’hànn denter di part femminìl distrùtt (che donca fànn nò el so mestèe). I fior, de colór giald ciar, miss insèma a fa su ‘na florescenza a ombrèlla, comparen de primavera, generalment de marz-april.

I frutt hinn di drup negher e luster (quando che hinn madùr) con domà ona somenza. I borlìtt vegnen madùr d’ottober- november. La polverinna la ve missa soratùtt in manera entomòfila, o ben grazie a l lavorà di insètt. El làor l’è on arbùst sempreverd e latifoeuj.

Distribuzion e habitat

On alber de làor fiorìi

El làor l’è spantegàa adrée a la costa setterntrionàl del Mar Mediterrani, infra la Spagna e la Grecia eancasì in l’Asia minora, e la Svizzera e l’Italia.

In Italia el cress spontani in di zòn center-meridionàj, inscambi in di zòn settentrionàj el ven coltivàa. La soa granda spantegada e utilizzazion ch’i vegnen fàa in de la cusina siciliana hànn menà el làor a vèss miss denter in de la lista di prodòtt agroalimentar tradizional italian (P.A.T) del Ministeri di politegh agricol alimentar e forestal (Mipaaf) ‘me ‘n prodòtt tipich de la Sicilia.

La granda diffusión spontanea in condizión naturàl l’hà fa de manera che i smagg de làor vegnen ciamàd cont el specifich nòmm de Lauretum. A l’è ona forma spontanea de associazion vegetàl che la se piazza in di zòn men sècch de l’area generalment impienida de la smaggia mediterranea.

Coltivazion

El làor l’è ona pianta rùstega, el cress ben in tutt i terrén e ‘l pò vèss coltivàa in quisevoer tipo de òrto .

El ven facilment spantegàa per mèzz de la somenza (la somenza la ven spantegada di usèj che'n mangen i frutt), la moltiplica la ven trada innanz in natura facilment per mèzz di sfronzon, e quèst chì l’è on fàa che ‘l fa de manera che ‘l sia possibil a prodù di bosch pìccol a comenzà de on sol individov (o ben a ottegnì di copi egual de l’-àlber de partenza), oppùr artificialmént per taj.

Utilizzazion

’Na scesa de làor in contralùs

A se dopéren i foeouj e s’en pòden fa divèrsi utilizzazión: in cusina, per profumà la carna e ‘l pess, ‘me rimedi casalilngh per slontanà i càmol di armadi (a l’è on sostitùtt òttim e profumàa de la canfora), per pareggià di decòtt rinfrescant e con di qualitàa digestiv e di pediluvi, oppùr trattà con àlcol al fin de trànn foeura on liquòr aromatich e profumàa con di proprietàa digestìv, ghiàa e antisèttich, e l’è ùtil contra de la toss e la bronchite.

El pò vèss trà foeura di borlìtt on òli aromatich e con di proprietà medicinàj, l’òli de làor, che l’è anca on ingredient particolar de l’antichissim savon de Alèpp. El vegniva ancasì doprà per mantegnì i liber e i pergamén e per pareggià i classich coroncìnn de làor.

De marz, quand che ‘l làor el butta i fior, soratùtt in di clima temperàa frècc indoe gh’hinn minga di alter fiorìd rilevànt, l’è ona importanta sorgenta de nettà e de polverinna per i av. [[File:AlloroFogliePart010010001.png|thumb|ramètt gióvin de làor con di gèmm.

ona pianta de làor coltivada in vas

In Italia l'è d'usanza a mètt 'na corònna de làor in sul coo d'on studént che l'hà ottegnùu la làurea

Tradizion

Ind la mitologia greco-romana el làor l’era ona pianta sacra e l’era ‘n sìmbol de la sapienza e de la glòria: ona coròna de làor la circuiva la frónt di vicitór di gioeugh pitich o dèlfich e l’era el massìm onór per on poèta che ‘l diventava on poèta laureàa. De chi l’è vegnùu el significàa figurànt de sìmbol de la vittòria, de la fama, del triónfo e de l’onór. De sora maròss quèlla pianta l’era sacra per l’Apollo de già che la Dafne, la ninfa che de lee el dio el s’è inamorà, l’hà domandà che la fudèss tòlta via la càusa de l’inamorament de l’Apollo in di sò confront, e donca el gh’è stàa tòlt via l’aspètt de dòna e trasformada ind on làor. A quèll ponto là l’Apollo l’hà miss giò la pianta del làor in del sò giardìn l’hà giuràa de menànn al sò capo in forma de corònn per semper, e l’hà dìi che i Roman in del cors di sfilàd in Campidòglio i fasèssen l’istèss . El sarìss stàa pròppi l’Apollo, defàtt, a fadiventà sempervérd quèll’alber chì . In Italia l’è d’usanza de fa mètt su ona corònna d’allòro a tucc i noeuv laureàa.

Letteratura

Despèss el "làor" l’è cità in del Canzoniere del Petrarca. In quèll lavorà lì, defàtt, la Laura, (che la gh’hà on nòmm compagn del làor e la servìss a quèlla metàfora chì) , la dòna amada del ''mi lirich'', la ven in part confrontada con quèll’arbùst chì (el n’è on emblèma la sestèna insci tradòtta: "Dòna giovin sòta on verd làor"). A considerà de noeuv i personàgg de la mitologia greca (in particolar la legenda de la Dafne e de l’Apollo), el làor l’è 'n sìmbol de refùd e del vèss nò accessìbil, o ben di caratteristich tipich de la Laura. El "làor" l’è però anca ona pianta sacra al Dio Apollo e sìmbol de sapienza e glòria (in di temp antigh i poèta ottegniven l’onorifìcenza poètica per mèzz de ona corònna de làor taccada in su la front, diventànd "laureàa"). A l’è interessant el gioeugh de paròll miss in pee del poèta: lù el mètt vesin "lauro" con "l'auro" (‘ndoe "l'auro" l’è per dì "l'òr" e l’è riferìi a la lusentèzza tipica de la dòna, soratutt i sò cavèj); la compar poeu anca la còppia "Laura" - "l'aura(=l'aria)", come che ‘l succéd in del sonètt 90: Erano i capei d'oro a l'aura sparsi (traduzion in lombard occidentàl: I eren i cavèj d’òr spantegàa in de l'aria) .

Curiosità

Second di antich cardenz, al làor el gh’era conligàa anca el podè de la induvinazión (l’Apollo l’era defàtt anca el dìo di vaticini): la sacerdotèssa del dio (la Pizia) l’era sòlita a mastegà di foeuj de làor innanz de profetizzà. In de l’usanza popolàr, inveci, a mètt denter la foeuja del làor in de la fodrètta del cóssin, el fa de manera che el sògn de quèlla nòt là el se realizza.

Moda

El Fred Perry l’hà adottà come sìmbol di sò vestìi du ramm de làor incrosàa.

Màrchio

El 20 de april del 2015 el «Vlaamse laurier», el làor fiammingh, l’è stàa inscrìtt in del register euorpeo di indicazion geografegh protètt (IGP). A l’è caratterizzàa d’ona forma in simitria (ball, còni, colòn etcetera) e d’ona bona resistenza al frècc (apprezzada in particolar di clientèll di paès del Nòrd).

Bibliografia

• Sandro Pignatti, Flora d'Italia, Bologna, Edagricole, 1982.
• T.G. Tutin, V.H. Heywood et alii, Flora Europea, Cambridge University Press, 1976.

Vos correlàd

• Smaggia mediterranea

Ligamm de foeura

• Laurus nobilis Arqiviad qé: [1] Botanic Pharm database
• Laurus nobilis GRIN database
• Laurus nobilis Cooperativa "L'Ortofrutticola" di Albenga